هشتمین اجلاس مشترک حمل و نقل جمهوری اسلامی ایران و ترکیه پس از هفت سال از گذشت آخرین اجلاس مشترک، هفتۀ گذشته در محل وزارت راه و شهرسازی برگزار شد و در جریان آن طرفین روی اتصال هر چه سريع تر شبکه ریلی ایران به ترکیه از طریق نقطه مرزي «چشمه ثريا» مذاکره کرده و به توافق رسیدند.
به بهانۀ همین توافق، با دکتر «ایرج حاتمی» معاون فنی و زیربنایی سازمان منطقه آزاد ارس روزنامه مهدتمدن گفت وگو کردیم که اوایل اسفند پارسال خبر انعقاد قرارداد مطالعات امکان سنجی احداث خط آهن جلفا – چشمه ثریا را رسانه ای کرد. او در این مصاحبه از اهمیت مسیر ریلی جدید بین ایران و ترکیه از طریق نقطۀ مرزی چشمه ثریا که در آن سازمان منطقه آزاد ارس هم ذینفع است، گفت و البته توضیح داد که عملیاتی شدن این طرح چه دستاوردهای عظیمی را برای اقتصاد ارس و ایران به ارمغان خواهد آورد. دکتر حاتمی در این گفت وگو همچنین از طرح های ریلیِ دیگرِ این منطقه آزاد سخن به میان آورد که متن آن را در زیر مرور می کنید:

همه می دانیم که چند ماه قبل مطالعات امکان سنجی اتصال خط آهن ارس به ترکیه و اروپا از نقطۀ مرزی چشمه ثریا شروع شد. به تازگی و در جریان سفر وزیر حمل و نقل ترکیه به کشورمان نیز اتصال هر چه سریع تر شبکه ریلی ایران به ترکیه از طریق همین نقطۀ مرزی، مورد رایزنی و توافق قرار گرفت. آیا این رخداد را می توان جدیت دولت در به سرانجام رساندن طرح یاد شده و همچنین تمایل ترکیه به شکل گیری مسیر ریلی جدید با ایران، تعبیر کرد؟
قطعاً همین طور است. اوایل اسفند سال قبل که قرارداد مطالعات امکان سنجی فنی و اقتصادی احداث خط آهن جلفا – چشمه ثریا منعقد و اعلام عمومی شد، بیان کردم که دولت از این طرح حمایت می کند و این مسیر ریلیِ جدید بین ایران و ترکیه جزو گزینه های مورد حمایت وزارت راه و شهرسازی است. این که ایجاد اتصال شبکه سراسری راه آهن ایران با ترکیه از طریق چشمه ثریا در جریان اجلاسیه ای که اشاره کردید، در دستور مذاکرات وزرای راه ایران و حمل و نقل ترکیه قرار داشت، مویّد همین جدیت است ضمن اینکه نشان می دهد ترکیه نیز تمایل دارد برای توسعۀ ارتباطات خود با آسیای مرکزی، شبکه راه آهن خود را از این نقطه مرزی به شبکه ریلی سراسری ما متصل کند.

فارغ از رایزنی ها و اقداماتی که در سطح کلان دولت صورت می گیرد، شما هم در منطقه آزاد ارس برای تحقق این طرح، پیگیر هستید؟
من هر روز گزارش پیشرفت برنامه مطالعات امکان سنجی را تعقیب می کنم و قرار است مشاور این طرح مطالعاتی، هفته آینده به جلفا آمده و گزارش جامعی ارائه کند.
علاوه بر این به دفترم گفته ام نامه ای به مدیرعامل راه آهن جمهوری اسلامی ایران بنویسند تا در مکاتبه با مدیرعامل راه آهن ترکیه، برای این طرح، جدول زمانبندی تدوین شود چون ممکن است ما از طرف ایران، کارها را با سرعت به پیش ببریم اما طرف تُرک به اندازۀ سرعتی که ما داریم، حرکت نکند، چون آنها هم باید شبکه ریلی خود را از «قارص» به «دیل اوجی» که نقطۀ مقابلِ چشمه ثریای ماست، برسانند تا امکان اتصال راه آهن ها در این محل میسّر شود.

شما سال ها عضو ارشد سازمان منطقه آزاد ارس بوده اید و متخصص و استراتژیست توسعۀ منطقه ای هستید. فکر می کنید این طرح توجیه دارد؟
باید اجازه بدهیم کار مطالعات تمام شود. زمانبندی انجام برنامۀ مطالعات امکان سنجی 18 ماهه است که حدود سه ماه از این بازۀ زمانی، سپری شده است و بنابراین 15 ماه دیگر می توان با قاطعیت به سوال شما جواب داد اما جالب است بدانید که این طرح به قدری برای سرمایه گذاران سودآور و جذاب است که از همین حالا یک شرکت بزرگ ایرانی – اروپایی برای آغاز عملیات اجرایی طرح، اعلام آمادگی کرده است. با همۀ این اوصاف باید منتظر اتمام کار مطالعات فنی، اقتصادی و زیست محیطی طرح باشیم.
مزید اطلاع تان می گویم که قرار است خط آهن جلفا – چشمه ثریا طبق جدول زمانبندیِ اولیه، در طول چهار سال ساخته شود اما این امکان وجود دارد که زمان اشاره شده، به دو سال تقلیل پیدا کند.

اگر این طرح تحقق پیدا کند و ترکیه هم شبکه ریلی خود را از طریق چشمه ثریا، به خط آهن ایران متصل کند، انقلابی در حوزۀ لجستیک ارس رخ خواهد داد و قابلیت های ترانزیت این منطقه آزاد و کلاً کشورمان بیش از گذشته شکوفا خواهد شد. این حرف را تائید می کنید؟
من اعتقاد دارم با احداث این خط آهن، منطقه آزاد ارس به یک شاه بندر و مرکز بزرگ لجستیک در منطقه تبدیل خواهد شد چون فقط یک خط ریلیِ این مسیر توان ترانزیت حدود 10 میلیون تُن بار از ارس به ترکیه و سپس اروپا را خواهد داشت؛ البته در چارچوب طرح مطالعات امکان سنجی ایجاد دو خط ترانزیت ریلی مورد مطالعه قرار دارد.
نکتۀ مهم تر این است که اگر خط آهن ارس از طریق چشمه ثریا به ترکیه وصل شود، هم می توان از سمت شرق به بازارهای گرجستان، کشورهای سی آی اس (CIS) و شمال اروپا دسترسی پیدا کرد و هم از سمت مقابل، ضمن دسترسی به سوریه و عراق، می توان به راحتی به اوکراین و دریای سیاه در جنوبغرب اروپا رسید.

و این که اتصال ریلی به ترکیه به ویژه در شرایط تحریمی، اهمیت دو چندانی دارد...
بله، همین طور است. فکر می کنید چرا امروز تحریم های نفتی، اقتصادمان را با مشکل مواجه کرده است؟ دلیلش این است که اقتصاد ایران، به نفت وابسته است و دشمن به شاهرگ اقتصاد ایران زده است! اگر حوزه های دیگر اقتصادی مان مثل زیرساخت های ترانزیت ایران توسعه می یافت و اقتصادمان تک محصولی نبود، دشمن به این راحتی نمی توانست چنین مشکلاتی تحمیل کند.

چشم اندازی برای برقراری قطار مسافربری به ترکیه از طریق مسیر جلفا – چشمه ثریا هم ترسیم کرده اید؟
در احداث خطوط جدید ریلی، تکنولوژیِ سازگار با تردد قطارهای با سرعتِ بالاتر از 200 کیلومتر در ساعت، مد نظر قرار می گیرد و به همین خاطر است که فونداسیون ارتباطات در اروپا، در زمان حاضر، روی ریل بنا می شود.
متقاضیان سفرهای ریلی علاوه بر زمان که در قطارهای سریع السیر به شدت کاهش پیدا کرده است، به امنیت بالای مسافرت با قطار و پایین بودن هزینۀ این نوع از مسافرت ها هم توجه دارند که همۀ این عوامل می تواند زمینه ساز برقراری قطار مسافربری بین جلفا و ترکیه باشد.

اجازه بدهید در استفاده از فرصت این گفت وگو، از پروژه اتصال ریلیِ ارس با ارمنستان هم بپرسم. در این مورد پروژه، خبر تازه ای دارید؟
مطالعات پروژه خط آهن جلفا – قلی بیگلو تمام شده و اکنون در مرحلۀ فراخوان بین المللی شناسایی پیمانکار است. این پروژه که 205 کیلومتر طول دارد، در کیلومتر 55 به مرز نوردوز یعنی مرز جلفا و ایران با ارمنستان، می رسد و در طرح اولیّۀ آن، ایجاد پل اتصالی برای ارتباط ریلی نوردوز با شبکۀ سراسری خط آهن این کشور دیده شده است.
در نقطۀ مقابل، ارمنستان باید خط آهنی به طول60 کیلومتر حد فاصل مرز با ایران تا منطقه ای به نام «سه راهی نخجوان» در داخل خاک خود احداث کند تا امکان ارتباط ریلی ارس با ارمنستان برقرار شود.
کل ارزش پروژۀ خط آهن جلفا – قلی بیگلو، 700 میلیون دلار است و به روش بی.او.تی (B.O.T) در پنج سال ساخته خواهد شد.

در حوزه ایجاد یا توسعۀ خطوط آهن، اقدام دیگری در منطقۀ آزاد ارس، در دست پیگیری دارید؟
بررسی راه های افزایش سرعت قطار جلفا – مرند – تبریز را به عنوان یکی از برنامه های مهم منطقه آزاد در حوزه توسعۀ زیرساخت های ریلی تحت مشاوره و مطالعه داریم. کارهای مطالعاتی این پروژه امسال به اتمام خواهد رسید و مقرر است راه آهن جمهوری اسلامی ایران با کمک مالی منطقه آزاد ارس، اقدام به افزایش سرعت سیر قطار در این مسیر، از 70 کیلومتر در ساعت به 100 کیلومتر در ساعت کُنَد.

چند دقیقۀ قبل از سرعت 200 کیلومتر در ساعت قطار گفتید. چرا اراده ای برای این که سرعت قطار جلفا - تبریز، به 200 کیلومتر و زمان سیر قطار به 45 دقیقه برسد، وجود ندارد؟
اختلاف ارتفاع تبریز و جلفا بسیار شدید است و برای حذف شیب ها به اعتبارات بسیار زیادی احتیاج است. قیمتی که دو سال قبل برای اجرای این طرح برآورد شد، 300 میلیارد تومان بود که با به روز رسانی قیمت ها، امروز به بودجه ای بالاتر از 700 میلیارد تومان نیاز خواهیم داشت؛ این مقدار بودجه نیز همسنگ اعتبار موردنیاز برای احداث خط آهن جدید است که طبیعتاً توجیه ندارد.
چیزی که ما اکنون دنبال می کنیم این است که زمان سیر قطار بین جلفا تا تبریز از 2.5 ساعتِ فعلی به 1.5 ساعت برسد که زمان نسبتاً قابل قبولی است و با اقداماتی نظیر اصلاح مسیر یا تغییر واگن ها، عملیاتی است. البته باید روش بهینه و مطلوبی که باعث کاهش زمان سیر قطار بین جلفا به تبریز می شود را مشاور، تعیین کند که همانطور که اشاره کردم تا پایان امسال گزارش آنها نهایی خواهد شد.