انجمن ژئوپولتیک ایران با همکاری انجمن علمی و دانشجویی دانشگاه شهید بهشتی میزبان رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد تجاری ارس برای بررسی نقش مناطق آزاد در دوره جدید تحریم‌ها بود.

مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس گفت: مناطق آزاد نقش اقتصادی مهمی در دوره جدید تحریم‌ها دارند و همه قوانینی مصوب در این زمینه، در مرکز پژوهش‌های مجلس به صورت ویژه بررسی می شود.
محسن نریمان ادامه داد: ما باید بررسی کنیم مناطق آزاد چگونه می‌توانند در شرایط جدید تحریم نقش موثری در اقتصاد داشته باشند. اما ابتدا باید مناطق آزاد را بشناسیم و از قوانین این مناطق آگاه شویم و با بخش‌نامه‌هایی که با قوانین این مناطق مغایر است، برخورد کنیم.
وی تصریح کرد: منطقه آزاد باید داخل حصر باشد و باید همه جای آن را ایزوله کنیم، چون این مناطق از سرزمین اصلی جداست و عملا هم به صورت فیزیکی مجزاست.
نریمان با بیان اینکه ما باید شناخت درست از قوانین مناطق آزاد داشته باشیم، تاکید کرد: مناطق آزاد عامل نجات و پویایی در اقتصاد است و ایران فعالیت‌های خوبی در مناطق آزاد داشته اما گاهی شرایطی مثل تحریم‌ها تحمیل شده که بر فعالیت این مناطق تاثیر گذاشته است.
رئیس هیات مدیره سازمان منطقه آزاد ارس با اشاره به اینکه می‌توان نقش منطقه آزاد در شرایط تحریم را به ۶ دسته تقسیم کرد، گفت: نقش اول، صادرات و تاکید بر صادرات غیرنفتی مبتنی بر تقویت تولید است. به طوریکه مناطق آزاد باید رویکرد اقتصادی داشته باشند و با توجه به تاکید اقتصاد‌دانان بر صادرات غیرنفتی با جذب بخش خصوصی و اقتصاد مبتنی بر گردشگری یکی از نقش‌های منطقه آزاد در شرایط تحریم است.
وی افزود: از طرفی در شرایط تحریم مراودات اقتصادی در مناطق آزاد نسبت به سرزمین اصلی از سهولت بیشتری برخوردار بوده و ریسک‌پذیری در این مناطق کمتر است.
نریمان با بیان اینکه علی‌رغم تحریم‌ها صادرات ۶ ماه اول سال جاری نسبت به ۶ ماه اول سال قبل افزایش داشته است، اظهار کرد: ما به دنبال این هستیم که مبادلات و اقتصاد در این مناطق آزادتر شود، قوانین باید بازنگری شوند تا مناطق آزاد بتوانند اقتصاد پویا داشته باشند. بر همین اساس، باید جلوی بخش‌نامه‌های خودتحریمی را بگیریم و باید بدانیم، خودتحریمی یعنی اینکه مناطق آزاد ثبت سفارش لازم ندارند.

نریمان خاطرنشان کرد: در مناطق آزاد ورود کالا آزاد است و این مناطق نیازی به روادید ندارد اما شرایط جدید و تحریم‌ها مناطق آزاد را شامل قوانینی کرده که در این مناطق هم ثبت سفارش صورت بگیرد.
نریمان گفت: نقش دیگری که مناطق آزاد در شرایط تحریم دارند، واردات هدفمند است. واردات مبتنی بر تامین مواد اولیه برای تولید یکی از این موارد است و برای جلوگیری از آثار مخرب تحریم باید واردات را مدیریت کنیم نه اینکه آن را محدود کنیم.
وی بیان کرد: ماموریت ویژه برای بخش‌های مختلف مناطق آزاد این است که شرایط واردات هدفمند یعنی واردات تجهیزات و تکنولوژی تسهیل شود. همچنین تسهیل و توسعه ترانزیت خارجی و عملیات بانکی صورت گیرد.
نریمان با تاکید بر اینکه تعامل کشورها با واردات و صادرات همزمان شکل می‌گیرد، اظهار کرد: واردات نیاز به برنامه‌ریزی دارد و تامین مواد اولیه بسیار مهم است. برخی از افراد فکر می‌کنند فقط صادرات خوب است اما ما با واردات مواد اولیه و اضافه کردن ارزش افزوده به آنها می‌توانیم صادرات بیشتری نیز داشته باشیم.
مدیرعامل منطقه آزاد ارس سومین فعالیت اثربخش در شرایط تحریم را جذب سرمایه‌گذار خواند و گفت: این مناطق مطمئن‌ترین دروازه ورود سرمایه خارجی است و خوشبختانه دولت در این زمینه بسترهای خوبی برای مناطق آزاد فراهم کرده است. شرایط خوبی برای فاینانس و سرمایه‌گذاری در این مناطق فراهم شده است.
نریمان با اشاره به نظام ارزی در مناطق آزاد، افزود: در نظام ارزی مناطق آزاد خرید و فروش همه ارزها در مقابل ریال با سایر ارزها و همه معاملات و نقل و انتقالات ارزی در مناطق توسط اشخاص حقیقی و حقوقی آزاد است، اما اخیرا بخش‌نامه‌هایی صادر می‌شود که با قوانین مناطق آزاد مغایر است.
وی ادامه داد: علل اصلی شکل‌گیری این مناطق ایجاد شرایط ویژه در راه آزادی سرمایه، دانش و تکنولوژی در راستای تسریع توسعه صادرات محور و اشتغال‌زایی با جذب سرمایه خارجی در خارج‌های مرزهای سرزمین اصلی بود و در حال حاضر ما می‌توانیم براساس تجربیاتی که کسب کردیم و ارتباطاتی که با همسایگان خود داریم فعالیت‌های پر ثمری داشته باشیم.
نریمان در ادامه گفت: همچنین یکی دیگر از آثار تحریم‌ها، سخت شدن مبادلات پولی و مالی است ولی ما در قوانین مناطق آزاد تسهیلات خوبی برای ایجاد شعب بانک‌های خارجی داریم. وی عنوان کرد: خوشبختانه دولت تاکید دارد که در داخل کشور قوانین و مقررات عمومی بین‌المللی را که مغایر استقلال اقتصادی‌مان نیستند را پیاده‌سازی کند و نمونه آن‌ پیوستن به FATF است. این اقدام روابط اقتصادی ایران را آسان‌تر می‌کند و در این صورت می‌توان از سرمایه‌های خارجی استفاده کرد.
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس تصریح کرد: میزان مالیات بر پرداخت حقوق مرزنشینان رمی تواند کاهش یابد و باید تلاش کنیم تا صادرات چمدانی افزایش پیدا کند. همچنین اگر کالاها را توسط افراد مرزنشینان وارد کنیم، به نفع این افراد خواهد بود.
نریمان تاکید کرد: ایرانیان سرمایه‌گذار خارج از کشور باید شناسایی شوند و از طرفی کارگروه سفرای کشورهای همسایه منطقه آزاد می تواند تشکیل شود تا بتواند به جذب سرمایه کمک کرد.
وی نقش مناطق آزاد را نقش فرامنطقه‌ای و بین‌المللی این مناطق دانست و گفت: اگر به دنبال کاهش تاثیرپذیری اقتصاد ملی از فشارهای بین‌المللی هستیم، باید سهم کشورهای همسایه را در تجارت برون‌مرزی افزایش دهیم. در این میان مناطق آزاد به دلیل موقعیت جغرافیایی و وجود مرزهای زمینی و دریایی مشترک و کمی فاصله در دسترسی به کشورهای همسایه و وجود قوانین تسهیل کننده می‌توان نقش عمده‌ای داشته باشد.
نماینده ادوار گذشته در مجلس شورای اسلامی در رابطه با اهمیت گردشگری در دوره جدید تحریم ها، گفت: بعد از تولید و صنعت یکی از‌ مهم‌ترین مسائل در مناطق آزاد گردشگری است و باید توجه داشت که صنعت توریسم علاوه بر اقتصاد، حوزه فرهنگی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و با پیوند میان فرهنگ‌ها نقش به سزایی ایفا می‌کند و باعث هویت ملی و امنیت اجتماعی خواهد شد.
نریمان با تاکید بر اینکه باید نگاه زنجیره ارزش گردشگری داشته باشیم، خاطرنشان کرد: به طور مثال در منطقه ارس، جاذبه‌ها و زیبایی‌هایی وجود دارد که جذب کننده گردشگر هستند. رودخانه ارس به عنوان یک جاذبه و مرز غیر قابل عبور و مرور در این منطقه وجود دارد و کلیسای سنت استپانوس و جنگل‌های ارسباران از مناطق گردشگری ارس هستند.
وی افزود: جاذبه های طبیعی و تاریخی گردشگری بخشی از موضوع هستند و از طرف دیگر باید برای ماندگاری گردشگران، جاذبه‌های محیطی جدیدی ایجاد کنیم تا گردشگران مدت زمان بیشتری در مناطق آزاد بمانند.
نریمان در ادامه تصریح کرد: گردشگری در ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم تاثیرگذار است. به ازای هر ۶ مسافر خارجی یک شغل و به ازای هر ۲۵ گردشگر داخلی نیز یک شغل ایجاد می‌شود.
وی ادامه داد: در حال حاضر منطقه آزاد ارس نسبت به دیگر مناطق آزاد به خاطر دسترسی راحت‌تر مردم به آن و متصل بودن با سرزمین اصلی گردشگر بیشتری داشته است. هم‌چنین تلاش ما نیز در این منطقه این بوده است صادرات و صادرات مبتنی بر تولید غیر نفتی را بازنگری کنیم.
رپیس هیات مدیره سازمان منطقه آزاد ارس با اشاره به لزوم فعالیت مناطق آزاد به صورت پایلوت اجرایی برخی طرح‌ها نظیر بانک‌های خارجی و مبادلات پولی، گفت: از نقش ویژه مناطق آزاد برای اجرای پایلوت برخی طرح‌های ملی نیز نمی‌توان غافل شد. این موضوع ریسک‌پذیری این طرح‌ها برای سرزمین اصلی را کاهش می‌دهد اما از طرفی با توجه به ماهیت وجودی مناطق آزاد ریسک اجرای این طرح‌ها در مناطق آزاد با سرزمین اصلی قابل مقایسه نیست.
نریمان در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه تحریم‌ها نمی‌تواند جلوی منافع کشورها را بگیرد، گفت: ۸ کشوری که اعلام کردند باید از ایران نفت بخرند برای این بود که نمی‌توانند در پالایشگاه‌هایشان از نفت دیگری استفاده کنند و اگر از نفت‌های دیگر استفاده کنند خسارت می‌بینند و امریکا مجبور است آن خسارت را جبران کند.
وی افزود: تحریم‌ها برای امریکا در طولانی مدت هزینه زیادی خواهد داشت. امریکا باید به کشورهایی با ما ارتباط دارند و از این ارتباط منفعت می‌برند برای قطع این منفعت باج بدهد تا آنها از ایران چشم‌پوشی کنند.
نریمان همچنین به سختی‌های تصویب قوانین در مجلس برای نسل اول مناطق آزاد اشاره کرد و گفت: در آن زمان کلمه آزاد برای برخی افراد آزاردهنده بود و یک سری با این موضوع مخالف بودند و فکر می‌کردند این مناطق قرار است خودمختار باشند. در صورتی که این‌طور نبود.
وی افزود: در آن زمان مناطق آزاد برای فرار از بورکراسی پیچ‌ در پیچ شکل گرفت تا بتوانیم کارآفرینی کنیم، اقتصاد را فعال کنیم، به صورت آزاد کار کنیم و مشوق‌هایی بگذاریم تا مالیات را به صفر برسانیم و تعرفه‌ها را پایین بیاوریم.
مدیرعامل منطقه آزاد ارس تصریح کرد: نسل اول مناطق آزاد ایران اسلامی با هدف تسریع در امور زیربنایی، عمران و آبادانی، تنظیم بازار کار و کالا و ارائه خدمات عمومی در کیش با انگیزه توریسم، در قشم برای شکل گرفتن صنایع بزرگ و در چابهار برای توسعه حمل و نقل و بارانداز مواد اولیه و هم‌چنین در هر سه شهر برای ارتباط با کشورهای همسایه حوزه خلیج فارس ایجاد شد.
وی با اشاره به اینکه قوانین مربوط به نسل دوم مناطق آزاد در سال‌های ۸۲ و ۸۳ تصویب شد، گفت: انزلی، اروند، ارس و ماکو مناطق آزاد نسل دوم هستند. اخیرا هم نسل سوم مناطق آزاد در مجلس در حال بررسی است.
در پایان نیز مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس در پاسخ به سوالات دانشجویان، گفت: معاونت فرهنگی و گردشگری منطقه آزاد ارس به عنوان قوی‌ترین منطقه گردشگری با کشورهای همسایه از جمله آذربایجان و ارمنستان ارتباط خوبی دارد و در راستای توسعه گردشگری در کنار صادرات فعالیت می‌کند.
در ادامه این جلسه دانشجویان سوالات و پیشنهادات خود را ارائه کردند. هم‌چنین فایل پاورپوینتی که توسط یکی از دانشجویان آماده شده بود، ارائه شد.
صمد عزیزنژاد، عضو هیات علمی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز توضیحاتی را درباره مناطق آزاد ارائه کرد.
گفتنی است، همایش نقش مناطق آزاد در شرایط تحریم توسط انجمن ژئوپلیتیک ایران و با همکاری انجمن علمی دانشجویی جغرافیای دانشگاه شهید بهشتی و انجمن علمی دانشجویی جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس در محل دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی تهران برگزار شد.