«محسن نریمان» نام آشنایی در ایران است. حضور در راس هیات مدیره سازمان منطقه آزاد ارس و قرار گرفتن در سکان هدایت این سازمان، پس از تجربیات موفق و گرانبهای مدیریت در حوزه‌های مختلف، می‌تواند نوید بخش استفاده از این تجربه‌ها در مسیر پیشرفت و توسعه ارس باشد. مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس در گفتگوی صریح و بی پرده با دوهفته‌نامه ارس، از برنامه‌های خود برای این منطقه، پتانسیل‌های ارس در مسیر توسعه و اهدافی که در سال‌های آتی مورد توجه قرار خواهد گرفت، سخن به میان آورده است. سخنانی که می‌تواند برای فعالان اقتصادی، تجاری، صنعتی و گردشگری منطقه آزاد ارس، امیدوارکننده و نویدبخش باشد.
لطفا در ابتدا بفرمایید که منطقه آزاد ارس چه نقشی می‌تواند در رشد اقتصادی و شکوفایی کشور داشته باشد؟
با توجه به سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی و تاکیدی که در بند 11 به نقش مناطق آزاد شده است، وضعیت فعلی ارس در دستیابی به این مهم، قابل توجه بوده و هر گامی که در جهت نیل به اهداف اشاره شده در اقتصاد مقاومتی برداشته شود، برای کشور ارزشمند است. واقعیت این است که اقتصاد مقاومتی بر این اساس طرح شده است تا ایران و ایرانی بر پایه استعدادها، امکانات و منابع بالقوه‌ای که دارد فعالیت اقتصادی داشته باشد و در نهایت کشور به شکوفایی اقتصادی برسد.
با تاکید بر اقتصاد مقاومتی، از اقتصاد وابسته که هر ازگاهی از سوی آن دچار آسیب می‌شویم، فاصله می‌گیریم. یکی از تعابیر مهم اقتصاد مقاومتی این است که بر امکانات، استعدادها و منابع نیروی انسانی داخلی متکی است تا زمینه رشد و شکوفایی استعدادهای داخلی فراهم شده و درنتیجه زمینه تولید و شکوفایی اقتصادی امکان پذیر شود. به این ترتیب اگر کشورهای توطئه گر جهان در جریان‌های سیاسی و حتی اقتصادی بخواهند زمینه تسلط و استثمار بر کشور را فراهم کنند، به خاطر پتانسیل فعال شده داخلی نمی‌توانند به ایران اسلامی ضربه بزنند. مناطق آزاد و به خصوص منطقه آزاد ارس، به این دلیل طراحی شده است که بخشی از این استعدادهای بالقوه در بخش‌های صادرات، واردات، تولید و تجارت و همچنین در زمینه گردشگری فعال شود. تعامل با سرمایه‌گذاران داخلی و در ادامه، سرمایه‌گذاران خارجی، می‌تواند باعث شکوفایی اقتصادی شده و در نتیجه بخشی از دستورالعمل‌های اقتصاد مقاومتی محقق می‌شود. خوشبختانه ارزیابی سال گذشته نشان می‌دهد که ارس در تحقق اقتصاد مقاومتی رتبه مناسبی کسب کرده و در برخی از حوزه‌ها نیز رتبه اول بین مناطق آزاد کشور را دارد. امسال نیز تلاشمان این است که از نظر کمی وضعیت را مطلوب‌تر نموده و در سایر بخش‌های اقتصاد مقاومتی بخصوص تولید و صادرات فعال‌تر باشیم.
با توجه به موقعیت استراتژیک و پتانسیل‌های ارس در حوزه‌های مختلف، کدامیک از استراتژی‌های تعیین شده را در اولویت کاری خود قرار داده‌اید؟
خوشبختانه ارس در منطقه‌ای قرار گرفته است که از نظر جغرافیایی و سیاسی آن با تنش‌های کمتری روبرو است. برای مثال در جنوب کشور با همسایگی عراق، بحرین و عربستان جنگ سردی حاکم است اما در این منطقه، فضا به گونه‌ای است که می‌توان تعامل اقتصادی بهتری را با کشورهای همسایه برقرار کرد. چراکه ارتباطات سیاسی ایران با آذربایجان، ارمنستان، نخجوان و ترکیه بسیار مناسب است و تنشی بین کشورمان با این کشورها وجود ندارد. از این رو می‌توان تعامل اقتصادی خوبی به شیوه برد-برد با همسایگان برقرار کرد.
بر همین اساس، بستر فعالیت اقتصادی در زمینه صادرات و واردات در ارس فراهم است و تلاشمان این است که در سال آینده در این بخش‌ها، عملکرد بهتری داشته باشیم. از این جهت تلاش برای فعالیت دوباره گمرک خداآفرین آغاز شده و امکانات لازم در نوردوز نیز فراهم گشته است.
همجواری منطقه آزاد ارس با منطقه آزاد مغری در مرز ایران و ارمنستان، نزدیکی جغرافیایی، تشابهات فرهنگی، توافقات تجاری، حذف تعرفه‌های گمرکی و... در توسعه روابط تجاری ارمنستان به عنوان عضوی از اتحادیه اقتصادی اوراسیا با سایر کشورهای عضو، می‌تواند راهگشا بوده و زمینه مناسبی برای توسعه سرمایه‌گذاری مشترک و بهره‌مندی هر دو منطقه آزاد از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های منحصر به فرد به وجود آورد.
همچنین فعالیت‌هایی برای پویاتر شدن گمرک جلفا در دستور کار قرار گرفته است. ضمن اینکه فعالیت بیشتری در بخش گردشگری، تبادل کالای مسافر، تولید، صادرات و استقرار صنایع در این بخش و حتی صادرات مجدد انجام خواهد شد. امیدوارم با کمک همکاران و استفاده از تجربیات سایر مناطق در این بخش موفق‌تر عمل کنیم.
با توجه به ارزیابی‌هایی که تاکنون انجام داده‌اید، مشکلات اصلی منطقه آزاد ارس را در چه زمینه‌‌های می‌بینید؟
بر‌اساس ارزیابی‌های مقدماتی که صورت گرفته است، عمده مشکلات ارس در زمینه زیرساخت‌هاست. نمی‌توان تصور کرد که در منطقه آزاد ارس مرز هوایی وجود نداشته باشد. علی‌رغم اینکه فرودگاه تبریز، خوی و ماکو در نزدیکی ارس وجود دارد اما این امر شخصا برایم قانع کننده نیست که ارس فرودگاه نداشته باشد. ما باید هم مرز زمینی فعال، گمرکات با کشورهای همسایه و هم مرز هوایی در ارس داشته باشیم. از این جهت احداث فرودگاه ارس با بازنگری دوباره در دستورکار قرار گرفته است. نکته مهم این است که با احداث و استقرار فرودگاه، ارتباطات بین‌المللی ارس فراهم خواهد شد. در ادامه نیز تقویت ارتباطات جاده‌ای به صورت آزادراه بین تبریز و منطقه آزاد ارس و از منطقه آزاد به کشورهای همسایه و همچنین تقویت ارتباطات جاده‌ای، ریلی و هوایی برای برقراری ارتباط با سایر کشورها ضروری است.
ارتباطات ریلی منطقه آزاد ارس باید تقویت شود و این کار با بازسازی خطوط ریلی امکان پذیر است. قصد دارم با معاون ذی ربط وزارت راه و شهرسازی در امور ریلی جلسه‌ای داشته باشم تا با تامین اعتبار هر دو طرف فعالیت مناسبی جهت اصلاح مسیر ریلی تبریز-جلفا انجام شود که نتیجه آن کاهش زمان سفر ریلی به ارس خواهد بود. اگرچه فقط به این موضوع بسنده نمی‌کنیم و در مورد خداآفرین و نوردوز هم پیگیر امور هستیم. علاوه بر موارد فوق، در تلاش هستیم تا از طریق کلیبر هم جاده مناسب به سمت باکو ایجاد شود تا در زمینه ارتباطات جاده‌ای فعالیت گسترده‌ای داشته باشیم. ضمن اینکه تقویت ارتباطات رایانه‌ای و ارتباطات امواج توسط فیبر نوری طی جلسه ای که با مسئول مخابرات منطقه داشتم، امکان پذیر است. در آینده با وزیر ارتباطات هم جلسه‌ای در این مورد خواهم داشت و در صورت تایید وضعیت مناسب زیرساخت‌های ارس، زمینه تقویت ارتباطات رایانه‌ای نیز فراهم خواهد شد.
با توجه به تجربیات موفق شما در حوزه صنایع هوایی، چه بازه زمانی برای احداث و تکمیل فرودگاه ارس پیش بینی می‌کنید؟
در این مورد قرار است جلسه‌ای برگزار شود تا چالش‌هایی که سازمان در این مورد با آنها مواجه شده است، مورد بررسی قرار گرفته و علت یابی شوند. تا جایی که اطلاع پیدا کرده ام، می‌توان با پیگیری‌های بیشتر و تامین اعتبار از طریق سازمان، مجوزهای لازم را اخذ کرد و مشکل خاصی وجود ندارد. در صورتی که مکان کنونی فرودگاه ارس نیز مورد قبول مراجع ذی صلاح قرار نگیرد، با تغییر مکان فرودگاه و با رعایت ضوابطی که از سوی سازمان هواپیمایی کشوری اعلام می شود، می توان مجوزهای لازم را اخذ کرد.
برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت شما برای حوزه‌های فعال اقتصادی، عمرانی، گردشگری و فرهنگی چیست؟
مهم‌ترین موضوعی که غفلت در آن موجب از دست رفتن زمان می شود، مساله جذب سرمایه گذاران است. از همین امروز دستور فعالیت سریع کمیته جذب سرمایه گذاری صادر شده و تلاش می کنیم جلسه ای با سرمایه گذاران جدید داشته باشیم تا بستر مناسب برای فعالیت این سرمایه گذاران فراهم شود.
در مورد سرمایه‌گذارانی که فعالیت خودشان را شروع کرده‌اند اما دچار چالش شده‌اند نیز تلاش می کنم تا با بررسی مشکلات و ارائه راه حل برای این مشکلات زمینه فعالیت دوباره آنها نیز فراهم شود. همچنین در زمینه سرمایه‌گذارانی که در حال فعالیت هستند و قصد توسعه فعالیت‌های خود را دارند نیز بستر مناسب و سیاست‌های لازم پیش‌بینی می‌شود. ضمن اینکه تلاش می‌کنیم با حمایت از تولیدکنندگان موفق به پویاتر شدن این افراد کمک کنیم. به جهت تسریع و تسهیل انجام امورات مربوط به سرمایه‌گذاران و ارباب رجوع‌ها، جلب رضایت آنها و بهبود فضای کسب و کار، دستور تشکیل کارگروه برای ایجاد پنجره واحد (single window) صادر شده است که از مزایای آن می توان به حذف تشریفات زائد اداری، تسهیل تجارت، کاهش چشمگیر زمان و هزینه‌های تجارت، دسترسی آسان و یکسان خدمات، به ذی نفعان اشاره کرد.
برای بخش گردشگری هم برنامه‌هایی برای بهسازی و زیباسازی آثار تاریخی و طبیعی که در منطقه وجود دارد، انجام خواهد شد. در ادامه نیز، با شناسایی نقاط زیبایی که در ارس وجود دارد و با بازسازی و زیباسازی محیطی برای جذب گردشگر تلاش خواهیم کرد. جاذبه‌های طبیعی بسیار زیبایی که در ارس و به خصوص در جنگل‌ها، کوه‌ها و مراتع وجود دارد، ارس می تواند به قطب گردشگری کشور تبدیل شود و می‌توان با شناسایی و تقویت این جاذبه‌ها، از جمله فضاسازی کنار رودخانه‌ها و سدها، در جذب گردشگر موفق تر از پیش عمل کرد. ضمن اینکه برگزاری همایش‌ها، کنسرت‌ها و دعوت از هنرمندانی که در صدا و سیما نیز فعال هستند، برای کمک به معرفی جاذبه‌های گردشگری ارس از جمله کارهایی است که می‌تواند در کنار فعالیت‌های صنعتی و تجاری انجام شود.
در بخش علمی و دانشگاهی نیز با آوردن پایگاه‌های علمی می توانیم منطقه آزاد ارس را تقویت کنیم. نکته جالب این است که فقط ارس و کیش دارای پردیس بین‌المللی دانشگاه تهران هستند و بنیه دانشجوپذیری پردیس ارس این دانشگاه باید تقویت شود تا بتوانیم نسبت به جذب دانشجویانی از کشورهای دیگر نیز اقدام کنیم.
همچنین به منظور ترویج و استقرار فرهنگ شایسته سالاری، توسعه، توانمندسازی و تقویت انگیزه در کارشناسان مستعد و برخورداری از خزانه مدیران و کارشناسان توانمند، برای تصدی پست‌های مدیریتی، کانون ارزیابی و توسعه مدیران در سازمان ایجاد خواهد شد تا شایستگی‌های کارکنان شناسایی و سیستم شایسته سالاری استقرار پیدا کند.
علاوه بر این، به منظور شفاف سازی و بهبود مستمر عملکرد سازمان، بایستی از مدل تعالی ارزیابی عملکرد استفاده کنیم. اجرای مدل‌های ارزیابی به لحاظ ترسیم وضع موجود سازمان، کمک خواهد نمود تا قوت‌ها و نکات قابل بهبود شناسایی شده و برنامه‌های آتی به صورت نظام‌مند، تدوین و مهم‌تر از همه از انطباق عملکرد واحدهای سازمانی با سیاست‌ها، برنامه‌ها، قوانین و استانداردها اطمینان حاصل نمود. با این رویکرد سازمان منطقه آزاد ارس به سوی تعالی حرکت خواهد کرد.
اولویت عمرانی منطقه آزاد ارس را در کدام بخش‌ها می بینید؟
تکمیل آزادراه مرند - جلفا، پیگیری احداث فرودگاه و بهبود وضعیت خط ریلی جلفا برای اتصال این خط ریلی به اروپا، از جمله اولویت‌های اصلی عمرانی منطقه آزاد ارس در سطح کلان محسوب می‌شوند.
برای رونق بخش تجارت ارس چه برنامه‌هایی در نظر گرفته‌اید؟
موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی منطقه آزاد ارس و پیشینه تجاری و گمرکی این منطقه گواه پتانسیل‌های بالقوه در توسعه تجارت، صادرات، واردات و ترانزیت کالاست. منطقه آزاد ارس با تکیه بر این مزیت‌ها و از طرفی قرارگیری در شاهراه کریدور شمال - جنوب، همسایگی با جمهوری خودمختار نخجوان، جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، دورنمای فعالیت‌های تجاری - تولیدی و حمل و نقل بین‌المللی گسترده در سایه ایجاد مناطق تجاری مشترک با همسایگان و کشورهای عضو سازمان اقتصادی اوراسیا، تقویت زیرساخت‌های بخش حمل و نقل را در اولویت قرار داده است.
سازمان منطقه آزاد ارس زمینه سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های حمل و نقل، الحاق به مناطق خشک سازمان جهانی اسکاپ (بنادر خشک) جهت ارائه خدمات لجستیکی و توسعه صادرات مجدد را فراهم ساخته و با توجه به ملی بودن این زیرساخت و تامین منافع ملی، بایستی با کمک و حمایت دولت و برخورداری از بودجه دولتی این امر را تسریع نمود.
همچنین اقدامات تبلیغی برای شناسایی ارس و برای شناساندن این منطقه به تمام ایران و جهان ضروری است. برای نمونه وضعیت مناسب ارس از نظر آب و هوایی و جاذبه‌های طبیعی می تواند یک نقطه قوت برای جذب گردشگر باشد. منطقه خداآفرین به تنهایی و با اندک سرمایه‌گذاری می‌تواند به یکی از نقاط توریستی جذاب ایران تبدیل شود. روش‌های تبلیغی همانند برگزاری جشنواره‌ها، کنسرت‌ها و برنامه‌های جذاب هنری نیز در جذب گردشگر موثر هستند. مطمئن باشید که افزایش گردشگر نیز بدون شک باعث رونق بازار ارس خواهد شد. اگر برخی از تنگ نظری‌هایی که در این زمینه وجود دارد را کاهش دهیم می‌توانیم برنامه‌های بسیار جذابی را برای ارسوندان و گردشگران ارس تدارک ببینیم. در کنار این موضوع باید سهمیه خوبی برای تجار و اصناف ارس در نظر گرفته شود و نباید منطقه آزاد ارس دارای محدودیت‌هایی باشد که در سایر مناطق آزاد ایران نیست.
برای نمونه گفتن اینکه فقط نصف سهمیه واردات لباس کالای همراه مسافر باید از ترکیه باشد، در حالیکه می دانیم که اقبال خریداران به اجناس ترکیه است، ظلم به اصناف و بازرگانان ارس است. بیکاری اصناف ارس می تواند تبعات جبران ناپذیری را داشته باشد و باید مواظب باشیم که میزان اشتغال را با تصمیمات اینچنینی کاهش ندهیم. بالا بردن میزان اشتغال یکی از بخش‌های مهم اقتصاد مقاومتی است و در ارس استعداد تجارت نیز وجود دارد که رشد این استعداد می تواند باعث افزایش اشتغال هم شود.
توسعه همکاری با کشورهای همسایه تا چه اندازه می‌تواند برای منطقه آزاد ارس مهم باشد؟
اولین کاری که باید انجام شود، گفتگو و دیدار با سفرای ایران در کشورهای همسایه است و بدون شک دیدگاه سفیران می تواند راهکارهای بسیار خوبی را برای گسترش همکاری‌ها در اختیار ارس قرار دهد. به خصوص اینکه مناطق آزاد همسایه با ارس باید در اولویت ارتباطی و کاری باشد. برگزاری جلسات مستمر با سفیران ایران در کشورهای جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان و سرکنسول ایران در نخجوان جزو اولین کارهایی است که در این حوزه انجام خواهم داد.
انتظار شما از مسئولان کشور در زمینه کمک به رشد و توسعه ارس چیست؟
به نظر می‌رسد، اطلاع‌رسانی درست اقداماتی که در منطقه آزاد ارس انجام شده است و برنامه‌هایی که در این منطقه در حال انجام است، خود به خود باعث افزایش اقبال مسئولان کشور برای همکاری با ارس و کمک به توسعه این منطقه می‌شود. بیشتر اطلاعاتی که به دست مسئولان می‌رسد از کانال‌های غیر رسمی است که با قصد سیاسی سعی در اطلاع‌رسانی نادرست دارند و باید تلاش کنیم تا آنچه که در ارس اتفاق می‌افتد را به طور دقیق اطلاع‌رسانی کنیم.
شاید این سوال خیلی از مردم و همکاران باشد که شیوه کاری مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس چگونه خواهد بود؟
شناسایی توانایی اشخاص و تیم‌هایی که با منطقه آزاد ارس همکاری می کنند و قرار دادن هر یک از این افراد در جایگاه واقعی خود می تواند در نهایت ارس را به موفقیت و پیروزی برساند. قصد استخدام اتوبوسی نداریم و باید تیم کنونی را به بهترین شکل ممکن در بخش‌های مختلف به کار بگیریم. برای نمونه اگر تیم فوتبال تراکتورسازی هم اکنون به جای صدرنشینی در رده دهم جدول است، تمام تیم را تغییر نمی دهند، بلکه ممکن است یک سرمربی تغییر کند و یا اینکه چندین بازیکن جابجا شوند. در زمینه اداری نیز معتقدم که اغلب همکاران شایسته و صالح هستند و قلب پاکی دارند. با هشدار، آموزش و برقراری ارتباط عاطفی نیز بسیاری از مسائل حل می شود. کارکنان سازمان منطقه آزاد ارس به شخص خاصی تعهد ندارند. بلکه به کشور، منطقه، اعتقادات و خانواده خود متعهد هستند.
بدون شک اگر ببینند که مدیری خالصانه برای اعتلای ارس فعالیت می کنند، آنها نیز برای رسیدن این مقصود با تمام وجود تلاش خواهند کرد. مگر اینکه از سوی نهادهای نظارتی مشکلاتی برای شخص خاصی عنوان شود که البته بنده به عنوان مدیر بالادست تا آنجا که امکان دارد از تمام کارمندانم دفاع می کنم تا با روش‌های خاص این افراد را از نابهنجاری‌های احتمالی دور کنم. یک نکته دیگر که باید اشاره کنم، موفقیت مهندس عرب باغی در ارس بود. اگرچه برخی از حاشیه‌ها و اطرافیان اجازه ندادند این موفقیت‌ها به طور کامل دیده شود. وی فردی است که از جایگاه خوب اجتماعی برخوردار است و اگر مسئولیتی را قبول کند، فقط به خاطر در اختیار قرار دادن تجربیات خود برای پیشرفت کشور است.
در این روش کاری، چه میزان اختیار برای معاونین خود در نظر خواهید گرفت؟
مطمئنا برای معاونینی که کاراتر هستند، تفویض اختیارات بیشتری انجام خواهد گرفت. البته مواردی را تفویض اختیار خواهم کرد که اشراف کاملی بر آنها پیدا کرده باشم. اعتقاد دارم که به شخصه باید نسبت به تمام کارها اشراف داشته باشم و با سابقه‌ای که از خودم سراغ دارم، این موضوع خیلی زود اتفاق می‌افتد. در تمام جاهایی که کار کرده‌ام نیز با همکاران رابطه بسیار خوبی داشته‌ام.