جشن نوروز از سنن و رسوم قدیمی ما ایرانیان است که طی قرن ها سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است، گرچه گذر زمان باعث تغییراتی در این رسم شده است. مردم آذربایجان نیز همچون سایر مردم ایران، علیرغم گذشت زمان، نوروز باستانی را همچنان زنده نگاه داشته‌اند. یکی از سنت های قدیمی مردم ایران و به طور اخص استان آذربایجان شرقی آئین "یومورتا بویاماق" است، رسمی که عضو جدایی ناپذیر عید نوروز و سفره هفت سین است.

بهروز خاماچی، محقق و مورخ آذربایجانی در این رابطه با بیان اینکه عید نوروز فرصتی است برای احیا بسیاری از سنت‌های قدیمی، یکی از این مراسم را عیدی دادن یا بایراملیق عنوان می کند و می افزاید: عیدی، در حقیقت هدیه‌ای است که افراد به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز به همدیگر می‌دهند و معمولا این هدیه از طرف بزرگ‌ترها به کوچک‌ترها داده می‌شود.

وی ادامه می دهد: از قدیم الایام در آذربایجان به خصوص مناطق روستایی، رسم بر این بود که بزرگترها به هنگام عید دیدنی، در جیب خود تعدادی تخم مرغ رنگ شده می گذاشتند و آن را به عنوان هدیه به میزبان می دادند و میزبان نیز تخم مرغ ها را درون کاسه ای جمع می کرد و در گوشه ای از خانه در معرض دید قرار می داد.

خاماچی می افزاید: البته هدیه دادن تخم مرغ تنها از طرف میهمان صورت نمی گرفت و میزبان ها نیز که از تخم مرغ های رنگ شده داخل سفره هفت سین را به عنوان هدیه به میهمانان تعارف می کردند.

وی با تأکید بر اینکه این رسم طی دهه های اخیر در حال کم رنگ شدن است، می گوید: این رسم در شهرها اکنون جای خود را به اسکناس تازه و تا نخورده و هدیه های دیگر داده است، اما در تعدادی از روستاها بزرگترها همچنان تخم مرغ رنگ کرده را در دید و بازدیدهای نوروزی به دیگران هدیه می دهند.

خاماچی با اشاره به اینکه قدیم، رنگ های شیمیایی برای تژئین تخم مرغ های سفره هفت سین وجود نداشت، خاطر نشان می کند: پیشینیان ما در آذربایجان، برای رنگ آمیزی تخم مرغ ها از مواد طبیعی مانند: لبو، پوست انار، پوست پیاز و کاه استفاده می کردند.

 این محقق تبریزی، قدمت رنگ کردن تخم مرغ در ایران را مربوط به دوره سلطنت جمشید جم می داند و می گوید: بعد از نافرمانی جمشید جم از دستورات خدا، در دوران حکومت خود، دچار قهر طبیعت می شود، اما بعد از مدتی به لطف خدا دوباره طبیعت جان تازه می گیرد. در این زمان جمشید جم به شکرانه این نعمت، دستور رنگ کردن تخم مرغ و قرار دادن آن در سفره نوروز را داد. باید گفت، این رسم به نوعی تشکر از برکت و نعمت خداوندی است.

وی، تخم مرغ را نماد باروری، رشد و زایش عنوان می کند و می گوید: من همچنان بر اساس رسوم پدران خود، قبل از عید مقداری رنگ طبیعی تهیه می کنم و با آن ها تخم مرغ ها را رنگ می کنم و در عید نوروز به بچه ها هدیه می دهم و آن ها واقعا خوشحال می شوند.

مدیر فرهنگی و آموزشی سازمان منطقه آزاد ارس نیز با بیان اینکه آئین " یومورتا بویاماق" جزء آئین های سنتی مردم ایران است، تأکید می کند: این آئین در فرهنگ مردم آذربایجان به نسبت سایر مناطق کشور پر رنگ تر است. ما از قدیم الایام  تخم مرغ را نماد زندگی، رویش، تولد و بزرگی می دانیم و به همین دلیل در فرهنگ بومی ما مردم ایران و به خصوص آذربایجانی ها از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

ابراهیم نصیری، با اشاره به اینکه نوروز سال 95، آئین رنگ آمیزی تخم مرغ های نوروزی به همت مسئولین میراث فرهنگی استان و نمایندگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در منطقه آزاد ارس، بعد از جمع آوری مستندات، همزمان با برگزاری نخستین دوره از جشنواره به نام منطقه آزاد ارس ( جلفا) به ثبت ملی رسید، از تلاش برای ثبت جهانی این آئین کهن ایرانی خبر داد.

دبیر هنری جشنواره نقاشی روی تخم مرغ های نوروزی ارس هم در رابطه با آئین " یومورتا بویاماق"، هدیه دادن تخم مرغ رنگی را جزء رسوم قدیمی مردم آذربایجان در عید نوروز دانسته و می افزاید: رنگ آمیزی تخم مرغ برای سفره هفت سین در فرهنگ آذربایجانی ها قدمتی سه هزار و 500 ساله دارد و حتی در زمان های گذشته که دادن پول نقد یا هدیه در عید نوروز مرسوم نبود، بزرگترهای فامیل از تخم مرغ های رنگی به عنوان هدیه سال نو استفاده می کردند. 

مهرداد خوشکار مقدم