وقتی مکانی از منظر سرمایه گذاری مورد توجه سرمایه گذاران قرار می گیرد، سوالاتی را در ذهن سرمایه گذار حرفه ای - و نه پولدار - متبادر می کند. شاه بیت این سوالات آن است که الزامات انباشت سرمایه ایشان در مکان مورد نظر تا چه اندازه فراهم می باشد؟ برای پاسخ به این سوال مهم و اساسی سرمایه گذار، باید پرسید بنیاد انباشت سرمایه و الزامات آن کدامند؟ سپس زمینه های بنیاد و الزامات انباشت در منطقه در چه وضعیتی قرار دارند؟ اگر بخواهیم بنیاد های انباشت سرمایه را احصاء نمائیم شاید در مجال این مقال نگنجد، ولی اگر بخواهیم عوامل بنیادی آنرا طبقه بندی کنیم می توانیم همه عوامل را در سه اصل عمده زیر جای دهیم:
- امنیت سرمایه
- توان رقابتی مکان
- امکان افزایش سود در مکان مورد نظر
حال اگر بتوانیم عوامل بنیادی انباشت سرمایه را در ارس تامین نمائیم اجزای تشکیل دهنده عوامل سه گانه فوق الذکر می توانند در صدر الزامات انباشت سرمایه قرار گیرند. در اینصورت مکان تامین کننده الزامات انباشت سرمایه (ارس) بهشت سرمایه گذاران خواهد بود. پس برای گفتن این که چرا ارس گزینه سرمایه گذاران باشد، باید نظری به موقعیت بنیادها و الزامات انباشت سرمایه گذاری در ارس بیندازیم.
امنیت سرمایه:
بر اسا س قوانین حاکم بر اداره مناطق آزاد، دولت جمهوری اسلامی ایران اصل سرمایه سرمایه گذاران را در مناطق آزاد برای ریسک های غیر تجاری تضمین می نماید. بنابراین برای سرمایه گذاران حرفه ای با فراهم بودن اصول دیگر انباشت و تبحر آنها در مدیریت سرمایه و تولید هیچ دغدغه ای باقی نمی ماند. ارس نیز به عنوان یکی از شش منطقه آزاد از این امتیاز و مزیت برخوردار است.

توان رقابتی:
شکل و نتیجه رقابت در عرصه سرمایه گذاری، تولید وارائه خدمات در چهار فرآیند ذیل طی می گردد:
1. ظرفیت تکنولوژیک یا همان بنیان علمی فرآیند تولید و مدیریت؛ توان تحقیق و توسعه، منابع انسانی ضروری برای نو آوری تکنولوژی های جدید و سطح پراکنش آنها در کل شبکه ارتباطات اقتصادی در این مقوله می گنجد. در این مقوله دو نوع توان متصور می باشد.
اولی توان پشتیبانی تکنولوژیک،تامین منابع انسانی ماهر و متخصص، آماده بودن تجهیزات و کلیه برنامه های توسعه و عمران مکان سرمایه گذاری، و دومی سطح تکنولوژی مورد استفاده و انتخاب شده توسط سرمایه گذارمی باشد.
از بخش دوم که به مهارت و تبحر سرمایه گذار بستگی دارد می گذریم و به بخش اول می پردازیم. منطقه آزاد به دلیل فاصله کم با بزرگترین قطب علمی پژوهش و تکنولوژیک کشور یعنی شهر تبریز و سایر شهرستان های استان آذربایجان شرقی توان لازم را برای شروع یک حمایت تکنولوژیکی، علمی و پژوهشی از سرمایه گذاری تولیدی و خدماتی را دارد. همچنین سازمان منطقه آزاد کلیه برنامه ریزی های لازم را بدین منظور از طریق مکانیابی و تهیه طرحهای آماده سازی برای فعالیت موسسات آموزش عالی تامین کننده نیروی انسانی ماهر و متخصص و پارک های علمی، فنآوری و پژوهش به عمل آورده است. برای سال 88 آماده سازی حدود 250 هکتار اراضی برای استقرار واحد های آموزش عالی و علوم پزشکی، و 150 هکتار برای استقرار واحد های پژوهشی و پارک های علمی فن آوری تدارک دیده شده است. همزمان با اینکار جذب مراکز آموزش عالی تراز اول کشور در منطقه فراهم شده و در حال حاضر چهار پردیس دانشگاهی در منطقه مانند دانشگاه تهران، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه تبریز، پیام نور و شعبه بین المللی دانشگاه آزاد فعال هستند. در کنار این کارتحویل زمین برای احداث واحد های دانشگاهی در جریان می باشد. پارک های فن آوری و موسسات پژوهش متعددی مجوز فعالیت در منطقه را اخذ و یا در حال مذاکره هستند.
بنابراین ارس در زمینه اول مرحله فرآیند ایجاد مزیت رقابت قدمهای لازم را به نحو احسن برداشته است.
2- دسترسی به بازارهای بزرگ، منسجم و ثروتمند؛ موقعیتی است که سرمایه گذاران را قادر می سازد تا بلا منازع در یکی از این بازارهای بزرگ فعالیت کنند و همچنان امکان دسترسی به بازارهای دیگر با محدودیت های هر چه کمتر را داشته باشند.
بازار هدف نزدیک منطقه آزاد ارس از چهار کشور و یک جمهوری خودمختار تشکیل می شود که عبارتند از؛ آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، ترکیه و جمهوری خودمختار نخجوان. برخی از این کشورها در سالهای اخیر با رشد خیره کننده اقتصادی در زمره کشورها ثروتمند قرار گرفته و با تراز مثبت قابل توجه بازرگانی جزئی از بازارهای منطقه محسوب می گردند. تقریباً همه کشورهای مذکور مصرف کننده کالاهای نهایی و یا واسطه ای هستند.
بازار بلافصل نزدیک منطقه، حوزه کشورهای CIS می باشد که کمابیش وضعیت کشورهای بازار هدف نزدیک را دارند، و مجموعاً یک بازار 300 میلیونی و با بازار سرزمین اصلی یک بازار 400 میلیونی قابل حصول را بوجود می آورند. این منطقه می تواند با تشکیل خوشه های مشترک با مناطق آزاد همجوار از جمله دوبی، پرلسی بیلاروس،کا لینینگراد روسیه بازارهای خود را توسعه دهد.
3- تفاوت بین هزینه های تولید در محل تولید و قیمت ها در بازار مقصد؛ محاسبه ای که از فرمولهای ساده انگارانه، که تنها بر هزینه های نیروی کار تاکید می کنند، مناسب تر است. زیرا دیگر عوامل هزینه ای نیز ممکن است به همین اندازه حائز اهمیت باشند. مانند هزینه های زمین، مالیات، مقررات زیست محیطی و نظایر آن.
مطالعات نشان می دهد میانگین حق الزحمه کارگر در کشور ما حدود کشورهای اروپایی و حداقل دیگر کشورهای توسعه یافته است. از نظر قانونی قوانین و مقررات حاکم بین کارگر و کارفرما در مناطق آزاد به لحاظ قانونی نسبت به سرزمین اصلی و سایر کشورها متفاوت است. در منطقه آزاد ارس مانند سایر مناطق سرمایه گذاران حداقل برای 15 سال و تا یک دوره دیگر یعنی تا 30 سال از مالیات بر درآمد معافند. این در حالی است که مالیات بر درآمد کمر شکن برای سرمایه گذاران و تولید کنندگان در کشورهای دیگر و سرزمین اصلی یک مسئله مهم و اساسی است که باعث افزایش قیمت های تمام شده کالا و خدمات گردیده و عرصه را برای رقابت آنها تنگ تر می کند. ورود کالا و تکنولوژی به مناطق آزاد فاقد سود بازرگانی گمرکی می باشد. حضور اتباع خارجی در منطقه سهل بوده و به غیر از کشورهایی که جمهوری اسلامی با آنها رابطه سیاسی ندارند، ورود اتباع خارجی فاقد روادید می باشد.
پس ارس در این زمینه نیز حائز شرایط رقابت می باشد.
4- توان سیاسی نهادهای ملی و منطقه ای برای هدایت راهبرد رشد کشور یا منطقه تحت حاکمیت آنها از جمله فراهم آوردن امتیازات رقابتی در بازار جهانی برای آن دسته از شرکت هایی که با اشتغال زایی و درآمد زایی در خدمت منافع مردم کشور میزبان هستند.
نظام جمهوری اسلامی با عزمی استوار و قاطعیت رهبری آن در صدد اجرایی نمودن اصل 44 قانون اساسی یعنی کاهش تصدی گری دولت در امور، و سپردن آن به بخشهای غیر دولتی می باشد. مناطق آزاد با ویژگی های قانونی و موقعیت ژئواکونومیکی، ژئوپلتیکی و ژئواستراتژیکی خود توجه بیش از پیش نظام را به خود جلب کرده اند. بر اساس سیاست های کلان نظام که از سوی مقام معظم رهبری اعلام گردیده است و به حق با نظریه پردازیهای اقتصادی روز نیز انطباق دارد، پس از اجرایی شدن اصل 44 نظام جمهوری اسلامی فراهم آوری شرایط رقابت جهانی برای بنگاههای فعال در کشور و منطقه را وظیفه اساسی حاکمیت تلقی نموده است. بنابراین در ارس به عنوان پاره ای از کشور و یکی از مناطق آزاد این عزم جاری و ساری است.
در حوزه افزایش سود که رکن سوم انباشت سرمایه است چهارروش به شرح زیر وجود دارد:
- کاهش هزینه های تولید (که با کاهش هزینه های کار آغاز می شود)
- افزایش بهره وری
- گسترش بازار
- تسریع بازگشت سرمایه
سازمان منطقه آزاد ارس به عنوان عالی ترین مقام مدیریتی و حاکمیتی منطقه در حال حاضر با تدوین برنامه های کسب و کار خود، توسعه زیر ساخت های ICT و تعامل با موسسات مالی، اعتباری، ساخت شریان های اصلی، اتصال خط آهن منطقه به خط آهن CIS (این امر می تواند در گسترش بازار منطقه و تسریع در بازگشت سرمایه نقش مهمی را ایفاء نماید)، طراحی فرودگاه بین المللی خود ، تشکیل و آموزش SME ها ، تغییر فرهنگ منطقه از کارمند پروری به فرهنگ کار آفرینی و مهارت اندوزی زمینه های لازم افزایش سود در منطقه را فراهم می آورد. همه عواملی که به آنها اشاره رفت در کنار آب و هوای مطبوع، اراضی حاصلخیز، آب فراوان، چشم اندازهای زیبای طبیعی و از همه مهمتر عزم مدیریت منطقه مجموعه ای بسیار جذاب را تشکیل می دهند. برای جمع بندی نهایی باید این سوال را از خواننده پرسید، که به نظر شما با به فعلیت رسیدن همه توانهایی که شرح آنها رفت ( با اینکه از عمر منطقه بیش از 3 سال نمی گذرد ولی سازمان با تلاش شبانه روزی خود فعلیت همه زمینه ها و توانهای منطقه را در نظر دارد) آیا منطقه آزاد ارس به بهشت سرمایه گذاران تبدیل نخواهد شد؟

دکتر ایرج حاتمی علمداری