در جوامع و محافل علمی و اجتماعی قرن بیستم و بیست و یکم را عصر ارتباطات کشورهای دنیا با همدیگر قلمداد نموده اند. از طرقهای ارتباطی مهم که در سطح دنیا در عصر فعلی مطرح است شبکه گذرهای ارتباطی اعم از هوائی، دریائی، زمینی (شوسه و راه آهن) می باشد. راه شوسه به علت انعطاف پذیری و سرعت جریان از اهمیت بسزائی در حمل و نقل کالا و مسافر برخوردار بوده، بالاخص در کشورهای جهان سوم نظیر ایران که شرایط خاص جغرافیایی امکان اتصال مجتمع های زیستی و مراکز مصرف را از طریق ریلی و هوایی مقرون به صرفه ننموده و هزینه های زیادی را طلب می نمایند.
موقعیت ممتاز جغرافیایی و ترانزیتی جمهوری اسلامی ایران در سطوح منطقه ای و بین المللی و ارتباط دنیای شرق - غرب و شمال - جنوب از طریق این کشور از زمانهای قدیم تا حال حاضر سبب شده تا ایران چهار راه تجارت، داد و ستد بین الملل و کشورهای شرق و غرب شده و با داشتن معابری امن و مهم در گسترش و توسعه حمل و نقل بین المللی کالا و مسافر نقش بس مهم و والائی را ایفاء نماید. میزان حجم تجارت جهانی و اختصاص حدود 10 درصد آن به هزینه های حمل و نقل از یکطرف و رقابت کشورهای مختلف دنیا در جهت قرارگیری در کریدور های مهم حمل و نقلی با توجه به اهمیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، رفاهی و استراتژیکی .... آن از طرف دیگر سبب شده دولتمردان نیز در راستای موقعیت جغرافیایی کشورمان در امر تسهیل تردد مسافر و ترانزیت کالا نسبت به اتخاذ تدابیر لازم و تهیه و اجرای برنامه های جامع و مدون حمل و نقلی متناسب با اشل های بین المللی اقدام نمایند.
حمل و نقل سریع و کار آمد مسافر و کالا در سطوح بین المللی برای کشورمان با موقعیت ممتاز استراتژیکی، سیاسی، ارتباطی (پل دنیای شرق و غرب و شمال به جنوب) و جغرافیایی نیاز به تاسیسات زیر بنایی اعم از راه و دسترسی مناسب و استاندارد و وجود مراکز خدماتی و توریستی مقبول و ارائه سرویس دهی مناسب و سریع در فضاهای مطلوب و نمادین مبادی ورودی و خروجی کشور (پایانه های مرزی) می باشد.
میزان مبادلات تجارت جهانی حدود 8400 میلیارد دلار می باشد که سهم آسیا و اروپا از آن حدود 2800 میلیارد دلار می باشد. از آن مقدار حدود 10% را هزینه های حمل و نقل تشکیل می دهد. کارشناسان اقتصادی با علم بر آن ، تغییرات نگرشی و سياستهاي اجرائي، را در تجهیز و ایجاد زیر ساخت های حمل و نقلی تر كيبي( سطوح جاده ای، ریلی و دریائی ) به عمل آورند تا هم به عنوان منابع کلان اقتصادی برای ایران ايفاء نقش كند و هم موقعیت دیرینه ترانزیتی کشورمان را در امتداد کریدور شرق - غرب و کریدور تازه تاسیس شمال - جنوب که حتی رقیب اصلی و جدی کریدورهای کهن و کانال سوئز می باشد را احیاء و راه اندازی نمایند.
پایانه های مرزی با توجه به موقعیت جغرافیایشان در مماس دو سیاست متباین از اهمیت حساس سیاسی و ژئوپلتیکی برخوردار بوده و به عنوان دروازه های کشورمان با همسایگان محسوب می شوند. بنابراین ایجاد مستحدثات مربوطه با معماری زیبا و عملکرد مطلوب در پایانه های مرزی در عین ارتقاء عظمت فرهنگی و اقتصادی .... نماینگر عظمت و ثقل سیاست کشورمان در سطوح بین المللی نیز می باشد. بر این اساس بایستی به منظور تدارک سیستم ارتباطی قوی و مستحکم و ایجاد ایران به عنوان یک حوزه کشش توریستی و اقتصادی در جنوب غرب آسیا و حتی دنیا برنامه های جامعی صورت پذیرد تا کلیه توریستها و مترددین در کمترین زمان از فضاهایی که به عنوان نمود های معماری ایران مطرح هستند به کشور تردد نمایند. از اواسط دهه هفتاد دولتمردان و سیاست گذاران محترم کشورمان جهت شکوفائی و توسعه اقتصادی .... برنامه های کلان و خرد را در تمام ابعاد فعالیتی انسانها در سطوح ملی و فراملی تهیه و اجراء نموده اند.
منطقه آزاد ارس با توجه به موقعیت جغرافیایی و همسایگی با کشورهای ارمنستان و خودمختاری نخجوان محل پذیرش و احداث دو پایانه مرزی در مبادی جلفا و نوردوز می باشد.
پایانه مرزی جلفا در شمالغرب کشورمان و ارتباط با جمهوری خودمختاری نخجوان (موقعیت خاص) و قرارگیری در حدود منطقه آزاد تجاری - صنعتی ارس با موقعیت نسبی آن در حوزه های منطقه ای قفقاز و ماورا قفقاز و فعالیت شبانه روزی قسمت مسافری از اهمیت ممتازی برخوردار می باشد. تقاضای زیاد مسافرت از نخجوان به ایران و بالعکس و سطح مبادلات و ترانزیت خارجی فیمابین، ملزومات ارائه خدمات سریع را بنا به ملاحظات اقتصادی و سیاسی مطرح ساخته و سازمان های ذیمدخل را ملزم نموده تا در جهت ارائه خدمات بهینه و مطلوب از ابعاد سخت افزاری (تجهیزات و تاسیسات و لوازم اداری و ... ) و نرم افزاری (قوانین و مقررات مربوطه و آموزش پرسنل و ...) برنامه ها و هماهنگی هایی را در حدود فعالیت های بخشی و فرابخشی در قالب ملی و محلی بعمل آورند.
پایانه مرزی جلفا با توجه به ساختار فضایی شهر که در باریکه ای کوتاه و فیمابین رودخانه ارس و حوزه راه آهن واقع شده است اجباراً درکرانه جنوبی رودخانه ارس و چسبیده به کاربریهای تجاری و خدماتی شهر، در سر پل، پل چوبی با تمام محدودیت ها و مشکلات طرح جامع پایانه مرزی جلفا با عرصه حدود 7 هکتار و اعیانی حدود 6000 متر مربع مشتمل بر ساختمان های مسافری، تجاری، انبار کالا، موتور خانه و پست های نگهبانی با سبک معماری زیبا و فضاهای مورد نیاز ادارات ذیمدخل طراحی و در حال احداث و تکمیل می باشد.
با اوصاف فوق در حال حاضر مجموعه پايانه هاي مرزي به عنوان گهواره تبلور سیاست های مرزی و اداری سازمانها و ارگانهای ذیربط و رابط منطقه ازاد ارس به كشورهاي خود مختاري نخجوان و تركيه ایفاء نقش می نماید. آنچه بعد از این در فرآیند تکمیلی اقتدار کشورمان در مرزها نمودار ميگردد ، مدیریت و برنامه ریزی در کیفیت ارائه خدمات، نحوه برخوردهای رفتاری، هدایت و راهنمائی صحیح مترددین در راستای احیاء و راه اندازی کریدورهای ترانزیتی و جذب توریست می باشد و عملاً اجرای بعضی شیوه های عملکردی با نارسائی جزئی از طریق ادارات مستقر در پایانه مرزی مسبب تکوین و اجرای شیوه های نامناسب تر را در مرزهای مقابل ایجاد می نماید. بنابراین بررسی و اجرای صحیح شیوه های عملکردی، آئین نامه ها و هماهنگی ها و .... توسط ادارات ذیربط با توجه به تاثیرات برون مرزی ضروری به نظر رسیده و بایستی در راستای اهداف غايي منطقه آزاد ارس با الهام ازسياستهاي مدیریت مشارکتی و تعاملات بین بخشی صورت پذیرد. کشورمان ایران جزو کشورهای در حال توسعه بوده و با تمام توانمندیهای اقتصادی، اجتماعی و ... دوره انتقالی را به سوی رشد و توسعه سپری می نمایند. برنامه های توسعه اقتصادی دولتمردان و سیاستگذاران از یکطرف و پتانسیل ها و توانمندیهای قوی ایران در عرصه های تولید و خدمات ، و نیروی انسانی فراوان از سوي دیگر ، یقیناً ایران را به قطبی اثر ساز و ارزشمند در معاملات اقتصادی و سیاسی و ... در جهان تبدیل می نماید. توجه به ارتقاء اقتدار تمام بخش های مختلف اقتصادی و اجتماعی و تقویت پتانسیل های نهادها و ارگانها در یک قالب مطلوب و بهنه و خلق تامل و همکاری بین بخشی، يقييناٌ پروسه رشد و توسعه را تعجیل بخشیده و در آینده نزدیک زمینه ساز شکوفائی و پویائی ایران در عرصه های ملی و فراملی می گردد.
وزارت راه و ترابری از جمله وزارتخانه های مهم و اساسی است که رشد و توسعه تمام بخش های صنعتی، خدماتی، کشاورزی، اجتماعی و ... مدیون زیرساخت های آن اعم از راههای آبی، هوایی و زمینی (جاده ای، ریلی) می باشد. در هر نقطه بکری از دنیا که راهی کشیده شده و یا دروازه پیروزی در عصار گذشته احداث شده، در پی آن بخش های مختلف با کارکردهای متفاوت، با انبوهی از جمعیت تکوین یافته است. آقای دکتر محمد رضا مکملی در کتاب ً راه آهن در جهان ً آورده است ، علیرغم اینکه دانشمندان به ویژه جغرافیدانان نیازهای اولیه بشر را غذا، مسکن و لباس قلمداد نموده اند ولی ایشان عامل راه را بر آن اضافه نموده و معتقد است که راه مقدم بر نیازهای اولیه بوده و بدون حرکت در راه نمی توان به مایحتاج عمومی دست یافت.
نقش و جایگاه حمل و نقل جاده ای در جابجائی انسان و کالا در کشورمان (80%) هر روز به دلیل وضعیت جغرافیایی و توپوگرافیکی و نحوه تکوین و آرایش مجتمع های زیستی در بستر این سرزمين، تحکیم و تثبت می گردد. لحاظ جایگاه رفیع صنعت حمل و نقل در عرصه های جاده ای نیازمند نگرش عمیق به زیر سیستم های آن مجموعه است که یکی از آنها پایانه های مرزی و عوامل آن می باشد. پایانه های مرزی با عنایت به موقعیت قرارگیریشان در مرز مشترك با سطح توانمندیها و مزیت های نسبی مختلف از اهمیت حساس سیاسی، اقتصادی و ژئوپلتیکی برخوردار می باشند.
با امعان نظر به موارد فوق الاشاره و با لحاظ اينكه دومين استراتژي برتر منطقه آزاد ارس حمل ونقل بين المللي ومگاپورت صادرات ، واردات و صادرات مجدد ميباشد ، اعمال سياستهاي مديريتي و برنامه ريزي سازمان منطقه آزاد ارس در نحوه برنامه ريزي و تجهيز و سياستگذاري پايانه هاي مرزي شهرستان خصوصاٌ پايانه مرزي جلفا ضرورت يافته و ايجاب مينمايد در حين هماهنگي بين بخشي در تغيير فرايند مديريتي و تجهيزاتي آن با توجه به قرارگيري در داخل منطقه با رويكرد و ضوابط جديد بعنوان عضو در شوراي ساماندهي مبادي مجاز زميني كشور و كميته هماهنگي پايانه مرزي مشاركت جدي نمايد .

تهيه كننده : محمد ابراهيم نوشيرانزاده