آفتاب ارس در انتظار پلک گشودن است و بوسه آب بر پیشانی سنگ های ریز و درشت این رود خروشان، نسیم سحر را با صدایی دلنواز همراه کرده تا مسافران نوروزی بر کرانه بهشت گمشده گردشگران یعنی خداآفرین گام گذارند.
تصویر طلوع بر آئینه وسیعی به گستره دریاچه سد خداآفرین چشم نواز گردشگران بوده و صبحانه ای با نان ساج و لبنیاتی طبیعی که محصول چرای دام در مراتع همیشه سرسبز خداآفرین است، سفره بی غل و غش عشایر در این بهشت گمشده ایران زمین است.
کوه های سر به فلک کشیده در مرزهای شمال غرب کشور در این سوی ارس صلابت و ایثار و امنیت و در آن سو کشمکش دو کشور همسایه را در منطقه قره باغ به نمایش گذاشته است.

*** پیشینه تاریخی/ سکونت گاه هفت هزار ساله در ایران
خداآفرین در یک نگاه تاریخی نقطه ثقل ارتباطی قفقاز و ایران است و تصادفی نیست که پل های خدآفرین تنها در این نقطه بنا شده زیرا شاخصه های جغرافیایی منطقه تنها در این قسمت اجازه ساخت پل را به روی رودخانه ارس داده است.
پل هایی به بلندای تاریخ ایران زمین که در روزگاران قدیم، به عنوان گلوگاهی برای داد و ستدهای جاده ابریشم با 10 هزار سرباز ' سلطان محمد خدابنده' مرمت شدند و امروز با عناوین پل سالم و پل شکسته همچنان پابرجا و در ردیف آثار ملی کشور قرار دارند.
این منطقه علاوه بر تردد کاروان ها تا اواخر دوره قاجار، محل قشلاق و مسیر کوچ عشایر درطول هزاران سال بوده و وجود کورگان ها که نوعی قبور از سه هزار تا سه هزار و 500 سال قبل بوده از نشانه های این ایلات کوچ رو در این منطقه است.
شرایط مناسب محیطی و خاک مناسب، کشت سالانه دو مرحله و تولید محصولات ارگانیک را در این منطقه میسر ساخته تا مسافران طعم واقعی لبنیات و گوشت تازه را بچشند.
به گفته مسئول اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کلیبر و خداآفرین این منطقه از گذشته های دور مرکز اسکان دایمی انسان ها بوده و در محوطه ' نوسنگی روستای همیدان ' در نزدیکی پل های خداآفرین استقرار دائمی انسان از 7 هزار سال قبل در حفاری های باستان شناسی مشخص شده است.
کیومرث کریمی معتقد است که روند این استقرار علاوه بر دوره کالکولیتیک در دوره مفرغ، عصر آهن، دوره تاریخی و اسلامی نیز در سایر کاوش های باستان شناسی در منطقه مثل تپه های باستانی شجاعیلو و خمارلو ادامه داشته است.

*** 'آینالو' رویای دوستدارن طبیعت جنگلی
جنگل های در هم تنیده ارسباران در کوه های سر به فلک کشیده و مناظر کم نظیر طبیعی حاشیه رود ارس، این منطقه گردشگری را به نگینی در نقشه های گردشگری ایران اسلامی تبدیل کرده است.
این جنگل های کم نظیر و بهشتی به عنوان مأمنی برای حیات وحش متنوع در 17 ژانویه سال 1977 میلادی توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.
آهو، مارال، قوچ، میش، بز، پلنگ و خرس قهوه ای در این سرزمین زیبا می تازند و سیاه خروس، کبک، عقاب طلایی، اردک، حواصیل، بوتیمار و قرقاول در پستی و بلندی زمین سرسبزش می خرامند.

*** 'وینق'‍ بام زیبای خداآفرین
روستای ' وینق' با طبیعت زیبا و عمارتی تاریخی از مناطق بکر گردشگری در یکی از ارتفاعات خداآفرین است؛ مسیر دسترسی به این روستا با کوه های سرسبز و پوشش گیاهی منحصر به فرد، چشم اندازی بی نظیر را تقدیم گردشگران و طبیعت دوستان کرده است.
در ورودی این روستا و بر بلندای کوهی که بر رود ارس تسلط دارد، عمارت وینق با تاریخ ساخت 1907 میلادی چشم نواز مسافران و گردشگران است.

*** دریاچه سد خداآفرین مرکزی برای تفریحات آبی گردشگران
سد خداآفرین بر روی رودخانه خروشان ارس در مرز ایران و جمهوری آذربایجان و مابین پل های خداآفرین با 6/1 میلیارد مکعب ذخیره آبی، محدوده 3 منطقه آزاد ارس (جانانلو) را به یک منطقه ساحلی تبدیل کرده است.
چشم انداز زیبای این دریاچه موجب جلب توجه گردشگران این محدوده شده و آنان را به توقف، ماهیگیری و تفریح در سواحل دریاچه ترغیب کرده است.
قائم مقام مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس با اشاره به این ظرفیت گردشگری و طرح مجتمع گردشگری و سایت قایقرانی معتقد است که سواحل این دریاچه آرام و زیبا در حال تبدیل به یکی از مراکز هدف گردشگری در شمال غرب کشور است.
به گفته جعفر ملکی ساحل این دریاچه در ایام نوروز مرکز برگزاری جشنواره های نوروزی سازمان منطقه آزاد ارس در محدوده خداآفرین است.
وی با اشاره به فعالیت ستاد تسهیلات سفر نوروزی در این محدوده افزود: در این ایام مسافران علاوه بر قایقرانی، جت اسکی سواری و ماهیگیری می توانند از برنامه های مختلف فرهنگی، کمپ های عشایری / بوم گردی/ نمایشگاه های عرضه صنایع دستی و غذاهای محلی و محصولات ارگانیک لبنی و نان سنتی بهره مند شوند.

*** خرید ارزان هدیه بازار خداآفرین به گردشگران
بازار خداآفرین در مرکز محدوده 3 منطقه آزاد ارس (جانانلو) نیز با وجود قانون کالای همراه مسافر از مراکز مورد علاقه گردشگران داخلی و خارجی است.
این بازار با بیش از 120 دهنه مغازه برزگترین مرکز خرید و فروش اقلام مختلف شامل لوازم خانگی، فرش و ورنی، پوشاک، زیور آلات و غیره است.

***صنایع دستی / سوماک شاخص ترین صنایع دستی خداآفرین
بافت زیرانداز هایی مثل فرش، گلیم، جاجیم، ورنی و بافتنی های سنتی مانند شال، جوراب، دستکش و بافتنی های کاربردی مانند خورجین و چوال و نمد در این شهرستان رواج دارد.
در زمان حاضر شاخص ترین صنایع دستی شهرستان زیر انداز ورنی یا سوماک است و حجم بالایی از ورنی آذربایجان شرقی در این شهرستان تولید و در بازار های مختلف داخلی و خارجی از جمله بازار تبریز و کشورهای همسایه نظیر ترکیه، گرجستان، ارمنستان، حمهوری آذربایجان و دیگر کشورها عرضه می شود.

*** موزه خداآفرین ثمره یافته های باستان شناسی
خداآفرین علاوه بر تردد کاروان ها تا اواخر دوره قاجار، محل قشلاق و مسیر کوچ عشایر در طول هزاران سال بوده است. وجود کورگان ها (نوعی قبور با سه هزار تا سه هزار و 500 سال قدمت) از نشانه های این ایلات کوچ رو می باشند. در مطالعات باستان شناسی محدوده خداآفرین، کورگان های زیادی در حاشیه رودخانه ارس مشخص و حفاری شده که اهمیت ارتباطی منطقه در دوره های مختلف تاریخی را برجسته ساخته و آنچه در ' موزه باستان شناسی خداآفرین ' به نمایش گذاشته شده یافته های حاصل از حفاری های باستان شناسی در این حوزه است.
این موزه با همت منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس در 11 شهریور ماه سال 1391 شمسی در شهر خمارلو تاسیس شد.
آثار تاریخی این موزه باستان شناسی مربوط به سه گروه سفال، مفرغ و زیورآلات مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد مسیح است.
سفالینه های این موزه بیشتر از نوع سفال خاکستری و ظروف سفالی نخودی رنگ در اشکال مختلف شامل کاسه، تنگ، دیگچه، کوزه و ... می باشند. آثار فلزی موزه نیز در برگیرنده آثار هزار دوم قبل از میلاد مسیح و شامل سر پیکان، خنجر و سایر اشیاء فلزی است.
زیور آلات موزه باستان شناسی خداآفرین از جنس صدف، خمیر شیشه و انواع مختلف سنگ های زینتی می باشند.
از دیگر مراکز زیبای طبیعی و تاریخی این شهرستان می توان به عمارت آینالو، قلعه قاطر، قلعه اویری، قلعه گوور( وینه قالاسی)، قلعه کوانیق، قلعه مردانقم (دره قالاسی)، برج قارلوجه، غار باستانی وایگان، قلعه تاتار، تپه باستانی خمارلو، تپه باستانی دور مشکانلو، کتیبه سنگی قیزیل یول، امامزاده اوجاق کندی، قلعه آوارسین، قلعه دارآغزی و پل تاریخی تیروان اشاره کرد.
فرماندار خداآفرین نیز توسعه بخش گردشگری را جزو محورهای سند تدبیر و توسعه این شهرستان معرفی کرد و آینده روشنی را برای این بخش متصور شد.
به گفته امین امینیان ظرفیت های گردشگری این شهرستان در بخش های تاریخی و طبیعی کم نظیر و نیازمند سرمایه گذاری برای تامین زیرساخت های لازم است.
شهرستان خداآفرین با 35 هزار نفر جمعیت در 210 کیلومتری تبریز، مرکز آذربایجان شرقی قرار دارد.
خداآفرین در شمال شرقی آذربایجان شرقی در بین رشته کوه های جنگلی قره داغ و رشته کوه های قفقاز واقع است؛ این منطقه از شمال به جمهوری آذربایجان و ارمنستان، از غرب به شهرستان جلفا و منطقه آزاد ارس، از شرق به استان اردبیل و از جنوب به ورزقان و کلیبر محدود است.

گزارش از: علیرضا فولادی