خبرنگار موج ارس جلفا - حسین شیدائی - بنای یادمان آرامگاه حکیم سید ابوالقاسم نباتی در شهرستان جلفا و منطقه آزاد ارس و در ارتفاعات کوه زوندول در روستای اُشتبین (به عرض جغرافیایی ‘۵۱ °۳۸ و طول جغرافیایی ‘۲۹ °۴۶) قرار دارد. در گذشته مزار حکیم نباتی بنای قابل توجهی نداشت و تنها مزار ساده ای بود که با معجر آهنی محصور شده بود.
به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل سازمان منطقه آزاد ارس، بنای یادبود کنونی در سال ۱۳۸۸ شمسی در محوطه ای وسیع و دلربا از طرف مدیریت منطقه آزاد ارس پی ریزی و پس از تلاش های طاقت فرسا در شهریور ماه ۱۳۹۱ شمسی به اتمام رسید. برای دسترسی به آرامگاه حکیم نباتی باید مسیر خاکی را طی کرد و به آن وادی معنوی قدم گذاشت. بنای یاد شده در روی یک سکوی بتنی اجرا شده و هفت پله از سطح محوطه بلندتر است. دورتادور بنا دارای پله های مرمری است و هشت ستون بتنی که در رأس به هم اتصال یافته اند، تشکیل دهنده بنای یادبود است. ستون های بنا با سنگ مرمر طوسی و شیری نماکاری و اشعاری از حکیم نباتی بر روی بعضی از ستون ها حک شده است. متن زیر مربوط به یکی از لوح ها است که حاوی اطلاعاتی درباره ساخت بنا است:
«بنام خداوند جان و خرد ***** کزین برتر اندیشه در نگذرد
در راستای توجه مسئولین محترم منطقه آزاد ارس به امور فرهنگی و شخصیت های فرهیخته علم و ادب، این پروژه در پاییز سال ۱۳۸۸ و در زمان مدیریت آقای مهندس عباس رنجبر با اعتبار بالغ بر چهار میلیارد ریال توسط شرکت ارژنگ سازه کاسپین با مدیریت و تلاش مستمر آقای ولی راعی شجاعی شروع و در دوره مدیریت آقای صادق نجفی در شهریور ماه ۱۳۹۱ هجری شمسی به اتمام رسید.»
کف بنا با سنگ های گرانیتی مفروش شده و مزار حکیم نباتی و فرزندش سید یوسف درست در وسط بنا قرار دارد. روی هر دو قبر، سنگ سیاه گرانیتی نصب شده است.
در کناره بالایی سنگ مزار حکیم نباتی عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» و بیت زیرین درج شده:
«ای نام خوشت در همه جا ورد زبانها ***** بی نام تو کی زنده توان گفت به جانها»
و در روی سنگ قبر، پنج بیت از خود حکیم نباتی نقر گردیده است:
«پر و بال بسته دارم هله لنگ لنگ لنگم ***** تن زار خسته دارم هله لنگ لنگ لنگم
نه ز باده سرخوشم من نه ز غم مشوشم من ***** نه ز آب و آتشم من هله لنگ لنگ لنگم
نه جوانم و نه پیرم نه صغیر و نه کبیرم ***** نه کمانم و نه تیرم هله لنگ لنگ لنگم
نه مریدم و نه استاد نه بنده ام و نه آزاد ***** و نه وامقم نه فرهاد هله لنگ لنگ لنگم
نه ز کافرم و نه از نون نه از این دو حرف بیرون ***** نه «نباتی» ام نه مجنون هله لنگ لنگ لنگم
آرامگاه ابدی مرحوم مغفور سید ابوالقاسم موسوی متخلص به نباتی اشتبین فرزند مرحوم سید یحیی ابن سید محمد. ولادت سنه ۱۱۹۱ هجری قمری، وفات سنه ۱۲۶۲ هجری قمری.»
و در حاشیه های چپ و راست نیز دو بیت زیر نقش بسته است:
«مائیم که نُه فلک چاکر ماست ***** مائیم که هفت بحر در ساغر ماست
ای آنکه ز سه حق نشان می جویی ***** آن سر عجیب در میان سر ماست»
رونوشت لوح سید یوسف نباتی نیز بدین ترتیب است:
«آرامگاه مرحوم مغفور جناب حجت الاسلام والمسلمین آقای سید یوسف موسوی نباتی فرزند حکیم سید ابوالقاسم نباتی، ولادت ۱۲۵۷ هجری قمری، وفات ۱۳۴۲ هجری قمری.»
حکیم سید ابوالقاسم نباتی فرزند سید یحیی اشتبینی قره داغی، متخلص به «نباتی»، «خان چوپان» و «مجنون شاه»، از عارفان و شاعران بنام سده سیزدهم هجری است. وی به سال ۱۱۹۱ قمری (۱۱۵۶ شمسی) در روستای اشتبین دیده به جهان گشود. دوران جوانی را در زادگاه خود سپری کرد و زیبایی های طبیعت، او را به سرودن شعر برانگیخت. رفته رفته به عرفان گرایید و ضمن تحصیل، به مطالعه آثار عمر خیام، مولوی و حافظ پرداخت. ایشان بعدها به اهر رفت و در بقعه شیخ شهاب الدین گوشه ریاضت و عزلت گزید.
منزل شخصی حکیم سید ابوالقاسم نباتی در روستای اشتبین
نباتی مردی ادیب، شاعر، زاهد، عابد و عارف بود و اشعار زیادی از وی به زبان فارسی و ترکی آذربایجانی به جا مانده است. نمونه ای از اشعار ترکی و فارسی وی چنین است:
بهاءالدین یازان لوحی قالیر شیخین مزارینده ***** اولوحه نصب اولان تاریخی بیر دیواره اند اولسون
«نباتی» یوردی باری تا محب دی شاه مردانه ***** اهرده دل آچان طوطی خوش گفتاره اند اولسون
***
ای خوشا خاک قراداغ که خلد آیین است ***** بوسه گاه ملک و مهبط حورالعین است
عرش با آن عظمت سجده کند بر خاکش ***** زآن که آرامگه شیخ شهاب الدین است
***
گهی در جوش و گاهی در خروشم ***** گهی در گفتگو، گاهی خموشم
گهی از چشم ساقی در خمارم ***** گهی سر مست جام می فروشم
گهی در مسجدم تسبیح در دست ***** گهی در دیر، گبر دُرد نوشم
گهی دیوانه صحرا نوردم ***** گهی فرزانه ای با عقل و هوشم
گهی در سومناتم، بت پرستم ***** گهی سجاده تقوی به دوشم
گهی از شر دیو نفس ترسان ***** گهی خوشحال گفتار سروشم
گهی اندر سکوتم چون «نباتی» ***** گهی چون خم مِی دائم بجوشم
***
گیرم ز که من سراغت ای شمع چگل ***** مأوای تو را نه دیده دانست نه دل
زین عمر نشد مراد دل حاصل من ***** عمر دگر از کجا نمایم حاصل
***
از خانه دگر مست و ملنگ آمده ام ***** تا بر سر کوچه لنگ لنگ آمده ام
دیروز به دل ترک دو رنگی کردم ***** امروز ببین که چند رنگ آمده ام
***
در تضمین از غزل حافظ گوید:
رند مستی به چمن سیر و تماشا می کرد ***** از سر شور و طرب باده به مینا می کرد
گاه مستانه به این زمزمه لب وا می کرد ***** «سالها دل طلب جام جم از ما می کرد
آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد» ***** عمر چون همدم مرگ است چه هشتاد چه بیست
خوش دل آن کس که در این میکده آزاد بزیست ***** ای نباتی بنگر کین گهر از مخزن کیست
«گفتمش سلسله زلف بتان از پی چیست ***** گفت حافظ گله ای از شب یلدا می کرد»
نباتی به زبان تاتی تسلط داشت و به آن نیز شعر سروده است. وی در مطلع قصیده ای چنین سروده است:
ذونستش چمه دوت شعر نوایی چمی جوقندار ***** ایز ان زون ویل برو هوشماهر و یالوده وار اولمیش
و در جای دیگر می گوید:
ساقی دولانیم باشنکا بوجون سنکا قریان ***** یک باده بواایم خانی سلطون سنکا قریان
گه ترکی و گاهی عربی و گه فارسی ***** گه تاتی بوتچین آز و امون سنکا قریان
آثار منظوم نباتی چنین است:
۱- منظومه عین العشق (فارسی، لاهور، ۱۳۳۲ قمری)؛
۲- دیوان اشعار؛
۳- دیوان اشعار (بوستان خیال).
این کتاب در سال ۱۲۷۴ در تبریز چاپ سنگی شده و در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۴۵ شمسی به خط نستعلیق یوسف مشکین قلم و به اهتمام مدیر کتاب فروشی ادبیه تهران در ۲۶۶ صفحه چاپ افست شده و شامل بحر طویل، غزل، قصیده، مخمس، رباعی، مستزاد، ساقی نامه و اشعاری به ترکی آذربایجانی است.
حکیم سید ابوالقاسم نباتی در سال ۱۲۶۲ قمری (۱۲۱۶ شمسی) دار فانی را وداع گفت و بالای کوه زوندول = زنده دل در زادگاهش به خاک سپرده شد.
به منظور تجلیل از مقام شامخ معنویت و عرفان، کنگره بزرگداشت ایشان در روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم شهریور ماه ۱۳۷۲ شمسی در شهرستان کلیبر و زادگاهش برگزار شد. به همین مناسبت دیوان اشعار وی در دو جلد فارسی و ترکی به اهتمام دکتر حسین محمدزاده صدیق چاپ و منتشر شد.