یکی از مهمترین استراتژی های منطقه آزاد ارس که امروزه بعنوان صنعتی ترین و سرمایه پذیرترین منطقه آزاد ایران مطرح می باشد، توسعه مراکز آموزش عالی برای دستیابی به اقتصاد دانش بنیان و توسعه پایدار است.
تقویت ارتباط بين صنعت و دانشگاه، موضوع بسیار مهمی است همواره در کشورمان جزو برنامه ریزی های مهم دولت ها برای دستیابی به اهداف ملی و فراملی می باشد.

امروزه در كشورهاي توسعه یافته جهان سياست‌هاي توسعه ملي به طور اصولي به کیفیت آموزش وابسته است. در غالب کشورهاي پيشرفته و کشورهاي در حال توسعه، پايه اصلي توسعة ملي، گسترش کمي و کيفي سريع فرصت‌هاي آموزشي است.

سرزمین علم و ثروت

ایران بعنوان یکی از غنی ترین کشورهای دنیا از حیث منابع انرژی نفت و گاز و معادن است. اما طبق بررسی های مراکز علمی کمتر از یکصد سال آینده عمده این منابع به پایان می رسد. دیدگاه مسؤلین کشور نسبت به درآمدهای اقتصادی با ارایه سند کلی اقتصاد مقاومتی مشخص شد. در این سند دوری از خام فروشی و سعی برای کسب ارزش افزوده بیشتر از داشته های داخل و توجه ویژه به صادرات غیرنفتی با تقویت تولید داخل، از مهمترین رویکردهای راهبردی اقتصاد ایران می باشد. در همین راستا یکی از مهمترین راهکارهای تاکید شده در بند یازدهم سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، تاکید بر توسعه حوزه عمل مناطق آزاد با انتقال فناوری های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تامین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج می باشد.

در تعریف کلی این مناطق می توان گفت، منطقه ای در یک کشور که برای تسهیل و توسعه صادرات و جذب سرمایه های خارجی به وجود می آید. بدیهی است که هر نوع توسعه و تحولی در گرو آموزش و وجود آموزشگاه ها و دانشگاه های معتبر و پیشرو در زمینه تحقیق، پژوهش و تربیت نیروهای متخصص و کارآمد است. در این بین توسعه مراکز آموزش عالی یکی از 10 استراتژی برتر سازمان منطقه آزاد ارس برای توسعه دانش بنیان جهت دسترسی به اهداف تعیین شده است.

 

ادامه تحصیل تا دکتری تخصصی

بعد از تاسیس منطقه آزاد ارس در مردادماه سال 1383 تحولات چشمگیری در این منطقه در حوزه های مختلف از جمله راه اندازی پردیس های بین المللی دانشگاه های معتبر کشور همچون پردیس ارس دانشگاه تهران، پردیس ارس دانشگاه علوم پزشکی تبریز، پردیس ارس دانشگاه تبریز و واحدهای بین المللی دانشگاه های آزاد و پیام نور و دانشگاه علمی و کاربردی آمیکو صورت گرفته است. نگاه منطقی به مقوله علم و حمایت از طرح های پژوهشی کاربردی در یکسال اخیر موجب افزایش رغبت برای اخذ مجوز رشته های مختلف تحصیلی در مراکز آموزش عالی این منطقه شده است.
با نگاهی به نظام آموزشی منطقه آزاد ارس می توان مشاهده کرد با حمایت قاطع سازمان منطقه آزاد ارس از توسعه علم و مراکز علمی تحول کم نظیری در این منطقه آزاد صورت گرفته است. یکی از طرح های حمایتی سازمان منطقه آزاد ارس از پردیس های بین المللی و دانشگاه های مستقر در این منطقه، طراحی سایت آموزش عالی در یکی از بهترین نقاط این منطقه و اختصاص زمین مناسب برای تمامی دانشگاه ها می باشد که پردیس بین المللی ارس دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد واحد بین الملل جلفا جهت احداث ساختمان های آموزشی خود پیشگام شده اند.
با بازگشت به سال های 1385 و 1386 و بازخوانی شرایط دانشگاهی منطقه آزاد ارس مشاهده می شود تنها 593 دانشجو در این منطقه در مقاطع کاردانی و کارشناسی شاغل به تحصیل بوده اند. رشد چشمگیر تولید، صنعت، کشاورزی، تجارت، ترانزیت و صادرات در منطقه آزاد ارس موجب شد تا ارتباط صنعت و دانشگاه یکی از جدی ترین مطالبات مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس باشد.
حمایت از آموزش عالی در ارس

اختصاص فضای مناسب در سایت آموزش عالی جهت احداث ساختمان آموزشی، اجاره ساختمان های ادارات مختلف جهت استقرار پردیس های بین المللی تا زمان احداث ساختمان اختصاصی، کمک به تجهیز دانشگاه ها، تامین تجهیزات آموزشی دانشگاه ها و حل اسکان اساتید از جمله حمایت های ویژه سازمان منطقه آزاد ارس از مراکز آموزش عالی می باشد که در طول ایام فعالیت این مراکز صورت گرفته است.

 

پردیس بین المللی ارس دانشگاه تبریز که از مهر ماه سال 1387 با یازده رشته تحصیلی در مقاطع کارشناسی ارشد آغاز بکار کرده است، هم اکنون با 14 رشته تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد و 7 رشته تحصیلی در مقطع دکترا توانسته در سال تحصیلی 93-92 تعداد 1092 ( یک هزار و 92) دانشجو جذب نموده و با فراهم نمودن زمینه های فعالیت برای علاقمندان به ادامه تحصیل تعداد 912 نفر دانشجو نیز از این پردیس دانشگاهی فارغ التحصیل شده اند. هم اکنون تعداد اعضای هیات علمی و اساتید این پردیس 130 نفر می باشد.

 

پردیس بین المللی ارس دانشگاه تهران یکی دیگر از پردیس های دانشگاهی مستقر در این منطقه آزاد است که نقش مهمی در ارتقاء سطح کیفی تحصیلات تکمیلی داشته است. این پردیس از سال 1389 با جذب 123 نفر دانشجو شروع بکار کرد و هم اکنون با بیش از 450 نفر دانشجوی کارشناسی ارشد در 30 رشته تحصیلی و 120 نفر دانشجوی دکتری در 22 رشته فعالیت های خود را ادامه می دهد.

 

یکی دیگر از پردیس های دانشگاهی فعال در این منطقه پردیس بین المللی ارس دانشگاه علوم پزشکی تبریز است که در نیمسال دوم سال تحصیلی 88-87 با 104 نفر دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری که از طریق کنکور سراسری و پس از انجام مصاحبه پذیرفته شده بودند شروع به فعالیت نمود. در این پردیس دانشگاهی در سال 1392 تعداد 70 نفر فارغ التحصیل و یک هزار و 14 نفر دانشجو در رشته های دکترای عمومی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی مشغول به تحصیل بودند.

 

دانشگاه پیام نور واحد بین الملل جلفا اولین دانشگاه محدوده جلفای منطقه آزاد ارس است که در سال 1382 آغاز بکار کرده و در سال 1392 تعداد یک هزار و 479 نفر دانشجو در 15 رشته مقطع کارشناسی این دانشگاه مشغول به تحصیل بودند.

 

بیشترین تعداد دانشجوی درحال تحصیل در منطقه آزاد ارس و بیشترین تعداد فارغ التحصیل دانشگاهی منطقه مربوط به دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین الملل جلفا می باشد. این دانشگاه در پنجم مردادماه سال 1384 به تصويب رسيده و در بهمن ماه همان سال با جذب 54 دانشجو در2 رشته شامل رشته های مکانیک خودرو و معماری كار خود را در منطقه آزاد ارس آغاز كرد. هم اكنون اين دانشگاه داراي بيش از 4000 دانشجو مي باشد كه در55 رشته كارداني و كارشناسي پيوسته و ناپيوسته و 11رشته كارشناسي ارشد در حال تحصيل مي باشند.

 

دانشگاه علمی و کاربردی آمیکو جدیدترین مرکز آموزشی راه اندازی شده در این منطقه است که در سال 1392 با 4 رشته کاردانی و یک رشته کارشناسی و 170 دانشجو آغاز بکار کرد. تفاوت این دانشگاه با سایر دانشگاه ها در اجرایی بودن و عملیاتی بودن آن و تربیت نیروهای متخصص برای صنایع است. دانش آموختگان این دانشگاه همزمان با آموزش کاربردی در محل کارخانه خودروسازی آمیکو در رشته های مختلف مورد نیاز برای صنایع، به کسب دانش و مهارت می پردازند.

 نیروی انسانی ماهر و متخصص، اساس توسعه پایدار

توجه ویژه مدیریت سازمان منطقه آزاد ارس به موضوع ارتقاء سطح علمی و تربیت نیروهای ماهر و مدیران کاربلد موجب شد تا گفتگوی ویژه گزارش را به سخنان محسن خادم عرب باغی، رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس اختصاص دهیم.
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس بر لزوم کاربردی بودن رشته های دانشگاهی و مرتبط بودن آنها با فعالیت های در حال انجام در منطقه آزاد ارس تاکید می کند. وی اساس توسعه پایدار را ارتقاء سطح دانش و تربیت نیروی انسانی ماهر در حوزه های عملیاتی عنوان کرده و می گوید: بدیهی است هیچ تحولی بدون بنیه علمی و بررسی راهکارهای لازم محقق نمی شود.
محسن خادم عرب باغی با بیان اینکه از سرمایه گذاری در زمینه احداث خوابگاه ها و مراکز رفاهی برای دانشجویان این منطقه حمایت می کنیم می افزاید: عزم سازمان منطقه آزاد ارس برای توسعه فضاهای آموزش عالی در این منطقه و نیز احداث ساختمان های آموزشی پردیس های دانشگاهی و انتقال آنها به سایت آموزش عالی جدی می باشد.
عرب باغی از تحصیل بالغ بر 9 هزار نفر دانشجو در مقاطع مختلف در این منطقه آزاد خبر داده و می گوید: از این میزان بیش از سه هزار نفر در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری درحال تحصیل هستند.
وی معتقد است وجود دانشجویان و اساتید برجسته دانشگاه های مطرح کشور امتیاز بسیار ارزشمندی برای توسعه و رونق سریع تر فعالیت های مختلف اقتصادی بوده و لازمه بهره مندی از ظرفیت های موجود همکاری و همفکری سرمایه گذاران، متخصصین و اساتید دانشگاه و مسؤلین می باشد.
رئیس هیات مدیره سازمان منطقه آزاد ارس با اشاره به اهداف پردیس های بین المللی دانشگاه های مسقر در ارس می گوید: تربيت نيروي انساني متخصص مورد نياز كشور مطابق استانداردهاي بين المللي، گسترش آموزش عالي در مناطق آزاد و ورود به عرصه رقابت بين المللي براي ارائه خدمات آموزشي، پژوهشي و جذب دانشجويان ايراني و غير ايراني به منظور حداكثر بهره برداري از ظرفيتهاي ملي، منطقه اي و بين المللي، فراهم سازي زمينه هاي معرفي بيشتر دانشگاه در عرصه هاي بين المللي و ارتقاي شاخص هاي علمي مربوط، توسعه مرزهاي دانش از طريق جذب اعضاي هيأت علمي توانمند و كارآمد ايراني و خارجي، به ويژه ايرانيان مقيم خارج از كشور و نهادينه كردن ارتباط پژوهش و صنعت براساس تجربيات ساير كشورها از مهمترین اهداف این مراکز می باشد.

جذب دانشجوی خارجی

جذب دانشجوی خارجی امروزه به تجارتی پرسود تبدیل شده و تأثیر مثبت آن روی اقتصاد کشورهای میزبان چنان چشمگیر بوده که بسیاری از کشورهای غربی در سال‌های اخیر برای فرار از بحران اقتصادی اقدام به اجرای این سیاست کرده اند بطوریکه در سال‌های اخیر با شروع بحران‌های اقتصادی تنها سه کشور آمریکا، انگلیس و فرانسه 50 درصد کل دانشجویان خارجی در سراسر دنیا را جذب نموده اند.
مهمترین هدف پردیس های بین المللی دانشگاه ها در ارس، جذب دانشجویان خارجی و جلوگیری از خروج دانشجویان ایرانی علاقمند به تحصیلات تکمیلی به خارج از ایران می باشد. عوامل مختلفی از جمله نبود فرودگاه و امکانات رفاهی از جمله هتل و بیمارستان و مانع تراشی های سیاسی از سوی سایر کشورها موجب شده تا هدف اصلی پردیس های بین المللی منطقه آزاد ارس آنچنان که باید به نتیجه نرسیده است.
علیرغم اینکه پذیرش دانشجویان خارجی و همچنین بسترسازی برای ادامه تحصیل متقاضیان ورود به دانشگاه ها که قصد عزیمت به خارج از کشور را دارند وظایف و اهداف اصلی و اساسی پردیس های بین المللی دانشگاه ها در مناطق آزاد هستند، با این وجود هدف اول یعنی پذیرش دانشجویان خارجی محقق نشده است. این درحالیست که رؤسای پردیس های بین المللی مستقر در ارس از طی نمودن مراحل پایانی اخذ ویزا توسط ده ها نفر از دانشجویان خارجی جهت تحصیل در پردیس های مسقر در ارس خبر می دهند.
با توجه به افزایش روزافزون تعداد داوطلبان تحصیلات تکمیلی، هدف دوم یعنی بستر سازی ادامه تحصیل در کشور برای متقاضیانی که برای ادامه تحصیل قصد عزیمت به خارج از کشور را دارند در منطقه آزاد ارس فراهم شده و گزارش ها از کاهش چشمگیر خروج دانشجویان ایرانی حکایت دارد. همچنین تعدادی از دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در دانشگاه های خارج از کشور نیز در این پردیس ها جذب شده اند.

منطقه ای استراتژیک برای رونق تولید و صنعت

 

منطقه آزاد ارس بعنوان منطقه ای استراتژیک برای رونق تولید، صنعت، تجارت، صادرات غیر نفتی و رونق فضای کسب و کار و افزایش سطح اشتغال با دسترسی به بازارهای جهانی مصرف، ظرفیت های مناسبی برای سرمایه گذاری ایجاد کرده است. در این میان سرمایه گذاری های مختلفی در حوزه های علمی و فناوری در این منطقه صورت گرفته و کارخانجات متعددی با بهره گیری از توان علمی متخصصان داخلی در حال سرمایه گذاری می باشند. با تمام این اوصاف می توان گفت منطقه آزاد ارس بعنوان صنعتی ترین منطقه آزاد ایران پیشرو تحقق ارتباط صنعت و دانشگاه بوده و می تواند الگویی برای سایر مناطق کشور باشد.
آموزش عالي از جهات مختلفي در تمامي ابعاد توسعه نقش اساسي دارد. يکي از نقش‌هاي مهم در اين زمينه، تأثير آموزش عالي بر توسعه اقتصادي است. نباید فراموش کنیم که آموزش، از جهات متفاوتي در مسائل مربوط به توسعه اقتصادي مورد توجه قرار مي‌گيرد و در این بین سیاست گذاری صحیح با آینده نگری دقیق در این حوزه امکان ارتقاء سطح دانش و فناوری و در ادامه ارتقاء شاخص های اقتصادی با بهره مندی از نیروی انسانی متخصص داخلی را فراهم خواهد کرد.

گزارش: داود جاهدی