تحولاتي كه در دانش فني و حمل و نقل و ارتباطات پديد آمده در حال ساختن جهاني هستند كه در آن هر چيزي را ميتوان در هرجاي دنيا ساخت و در هر جاي ديگر فروخت . راه شركتهاي جهاني كه ديدگاه جهاني دارند از حكومتهاي ملي كه به بهزيستي و سعادت راي دهندگان خود توجه دارند كاملاٌ جدا ميشود . اتحاد كشورها متلاشي ميگردد ، بلوكها يا جبهه هاي تجارتي پيدا ميشوند ، اقتصاد جهاني بيش از پيش در هم تنيده ميشود . به اين ترتيب صفحات اقتصادي كه دنياي اقتصاد ما را شكل مي بخشند در آميزه سيالي از دانش و جهان بيني ( تكنولوژي و ايدئولوژي ) شناورميگردند . تحولات درون و تعامل بين اين دو نيرو جريانهايي را ايجاد ميكند كه صفحات اقتصادي را به داخل يكديگر مي راند .
به اين ترتيب تحولات جهاني بوجود آمده فوق الذكراين امكان را ميسر ساخته است كه همه چيز جهاني باشد يعني فواصل مكاني و زماني پوسته ديرين خود را عوض نموده و با لفافه اي جديد و منعطف در عرصه جهاني خودنمايي نمايد. حمل و نقل هوشمند (ITS) بعنوان يك ضلع تحولات جهاني در سايه دانش فني و ارتباطات دوربرد بر طبيعت و موانع حاصله از آن غلبه نموده و باعث تقليل هزينه هاي زماني و مالي نقل و انتقال كالا و مسافر گرديده است . دراين ميان كشورهايي برنده بازي در شطرنج اقتصاد جهاني خواهند بود كه در حين تسلط و اشرافيت بر فرايندهاي تجارت ، داراي برنامه هاي استراتژي در احياء و توليد مزيت هاي نسبي جديد و افزايش توان حوزه مغناطيسي كشور در مباحث ترانزيتي بوده باشند .
میزان مبادلات تجارت جهانی در سال گذشته ميلادي حدود 16000 میلیارد دلار می باشد که سهم آسیا و اروپا از آن حدود 5300 میلیارد دلار می باشد. از آن مقدار حدود 10% را هزینه های حمل و نقل تشکیل می دهد.ايران با توجه به قرارگيري در مفصل كريدورهاي ترانزيتي ميتواند حدود 10% از هزينه هاي فوق الاشاره را عايد كشور كند.
در حال حاضر رهبران كشورهاي مختلف دنيا با شناسائي جريانات بار و مسافر ترانزيتي ما بين بلوكات اقتصادي ، در حال شكل دهي به هابهاي بزرگ ترانزيتي با زيرساختهاي عظيم مربوطه هستند تا بتواند با تثبيت موقعيت خود در قالب كريدورها ، ازمحاسن ومزيتهاي جريانات ترانزيتي برخوردار گردند . بمانند دبي - مسينك - كالينينگراد و پوتي ......( دبي از بابت ترانزيت و صادرات مجدد در سال جاري ميلادي بيش از 7 ميليارد دلار كسب درآمده نموده است )
جمهوري اسلامي ايران در طول تاريخ در گرهگاه دنياي شرق - غرب و شمال – جنوب قرار گرفته و با امعان نظر به موقعيت ممتاز جغرافيايي و داشتن بنادر و فرودگاههاي بين المللي و شبكه هاي جاده اي و شبكه هاي ريلي همچنان داراي پتانسيل خوبي براي گذر كالاهاي ترانزيتي است . ولي براي حفظ مزيت نسبي ايران در عرصه هاي ترانزيت و ممانعت از انزواي جغرافيايي ايران ، در مقابل برنامه هاي اجرائي كشورهاي منطقه اي ميبايد تغييرات رويكردي به مباحث حمل و نقلي بوجود بياييد تا با شناسايي و ايجاد محورهاي گذري در سطوح منطقه اي باعث احياء و رونق گيري فعاليت هاي ترانزيتي در كشورمان بوده باشيم .

- مزيت هاي حمل و نقل در ساختار اقتصادي كشور در شرايط فعلي :

• * تردد سالانه بيش از12 ميليون تن كالاي ترانزيتي از مبادي مرزي كشور و بيش از 80 % با حمل و نقل جاده اي. ( ايران قادر به عبور بيش از 50 ميليون تن كالاي ترانزيتي است )
• * بيش از 10% از توليد ناخالص داخلي از طريق ترانزيت و حمل و نقل بدست مي آيد
• * بصورت مستقيم و غير مستقيم بيش از 8% جمعيت ايران با حمل و نقل و ترانزيت و خدمات مرتبط اشتغال دارند .

در بين شقوق مختلف حمل و نقلي ، حمل و نقل جاده اي در ايران بدليل وجود زيرساختهاي مناسب و انعطاف پذيري( سرويس درب به درب و سرعت ) و نارسائي در زيربناهاي حمل و نقل ريلي و هوايي از اهميت خاصي برخوردار است و بيش از 80% حمل و نقل و ترانزيت در بستر ه كشورمان بوسيله حمل و نقل جاده اي جابجا ميگردد . براي تسهيل در عبور كالاهاي گذري از ايران با كشورهاي همجوار پايانه هاي مرزي در سال 1376 با سياستهاي نوين مديريتي و فضائي در نقاط صفر مرزي با همسايگان مكانيابي و احداث گرديده است . كه هريك از اين پايانه ها در حين رونق دهي به مبادلات مرزي ، عاملي بر كاهش نابرابريهاي ناحيه اي و حتي منطقه اي شده و بهمراه خود به مناطق مرزي رشد و توسعه را ارمغان برده است .
پايانه هاي مرزي با قرارگيري در محل مماس مرزي با كشورهاي همسايه ، بعنوان گهواره تبلور سیاست های مرزی و همچنين گرهگاه اتصالي حمل و نقل ، متناسب با بازار هاي هدف منطقه اي و فرامنطقه اي ايران در حوزه صادرات و واردات و ترانزيت مورد بهره برداري قرار ميگيرند و بستره اين پايانه ها محل گذر جريانات مسافر و كالاهاي تجاري و معاملاتي ميباشد . فلذا آنچه بعد از این ( ساخت پايانه هاي مرزي ) در فرآیند امورات مرزي نمودار ميگردد ، مدیریت و برنامه ریزی در کیفیت ارائه خدمات، نحوه برخوردهای رفتاری، هدایت و راهنمائی صحیح مترددین در راستای احیاء و راه اندازی کریدورهای ترانزیتی و جذب توریست می باشد و عملاً اجرای بعضی شیوه های عملکردی با نارسائی جزئی از طریق ادارات مستقر در پایانه مرزی مسبب تکوین و اجرای شیوه های نامناسب تر را در مرزهای مقابل ایجاد می نماید. بنابراین بررسی و اجرای صحیح شیوه های عملکردی، آئین نامه ها و هماهنگی ها و .... توسط ادارات ذیربط با توجه به تاثیرات برون مرزی ضروری به نظر رسیده و بایستی در راستای اهداف غايي كشورمان با الهام ازسياستهاي تعاملات بین بخشی صورت پذیرد.
براي رونق دهي به امورات ترانزيت و اثر بخشي پايانه هاي مرزي در مباحث ترانزيتي پيشنهاداتي بشرح ذيل اعلام ميگردد:

- تامين زيرساختهاي مورد نياز حمل و نقل تركيبي متناسب با جايگاه منطقه اي و فرامنطقه اي حمل و نقل كشورمان
- استفاده از تكنولوژيهاي عصر اطلاعاتي ( ارتباطات دور برد ) در امورات مربوطه به صدور ، كنترل اسناد ، ارزيابي كالا.....
- اصلاح قوانين و ضوابط حمل و نقل بين المللي و كاهش زمان تشريفات مرزي در ورود و خروج كالا
- تهيه و تكميل طرح جامع حمل و نقل بعنوان سند بالادستي
- عضويت موثر ايران در سازمانها و كنوانسيون هاي بين المللي حمل و نقل و برنامه ريزي براي اتصال به شبكه هاي بين المللي حمل و نقل
- نوسازي ناوگان باري و مسافري كشور در سطح استانداردهاي بين المللي در جهت حمل و نقل ايمن و سريع .
- راه اندازي خوشه هاي فعاليتي حمل و نقل با کشورهای منطقه
- برنامه ريزي براي كاربست ترتيبات منطقه اي تجاري كالا و خدمات با كشورهاي منطقه براي توسعه صادرات و ترانزيت .( حداقل نمودن محدوديت اقتصادي ، معافيت هاي تعرفه اي ، انتقال تكنولوژي )
- استفاده از مزاياي قانوني مناطق آزاد و ويژه اقتصادي در رونق دهي به ترانزيت و مگاپورت و صادرات مجدد در بنادر و نقاط مختلف كشور
- تدوين برنامه هاي استراتژيك در رابطه با نحوه مكانيابي ، مديريت و توسعه پايانه هاي مرزي در راستاي سياستهاي منطقه ا ي و فرامنطقه ترانزيت و حمل و نقل بين المللي
- بازنگري در مطالعات طرحهاي جامع پايانه هاي مرزي در جهت استفاده بهينه و منطقي از ساختار فضائي پايانه هاي مرزي
- برنامه ريزيهاي لازمه براي تامين فضاي ايست اختياري در پسكرانه ايست اجباري پايانه هاي مرزي
- ايجاد مديريت واحد در پايانه هاي مرزي جهت جلوگيري از بخشي نگري و كاهش تشريفات

محمد ابراهيم نوشيرانزاده
معاون پايانه مرزي جلفا