استفاده بهينه از دانشگاه‌ها از منظر اقتصادي و علمي

تحصیل بیش از شش هزار دانشجوی مقاطع تحصیلات تکمیلی در ارس

چند سال پيش تحقيق گسترده‌اي با مشاركت تعداد زيادي از مراكز تحقيقاتي و انديشكده‌ها در خصوص مقايسه وضعيت اقتصادي انگلستان، ولز، اسكاتلند و ايرلند و دليل رشد ضعيف اقتصادي ولز و ايرلند در مقابل انگلستان انجام گرفت. با وجود شرايط نسبتاً يكسان نظام مالياتي، قوانين اقتصادي، شاخص دخالت دولت و حتي تعداد كارخانه‌هاي توليدي وضعيت اقتصادي اين مناطق با يكديگر كاملاً متفاوت بود. عاملي كه شايد كمتر در معادلات اقتصادي كشورها در نظر گرفته مي‌شد، يعني تعداد دانشگاه‌ها و جذب دانشجو، به عنوان يكي از مهمترين عوامل تأثيرگذار در اقتصاد كشورها شناخته شد.
سالانه صدها هزار دانشجو براي تحصيل علم راهي دانشگاه‌هاي ساير كشورها مي‌شوند. كشورهايي كه جذب كننده اين دانشجويان هستند از جنبه‌هاي مختلف سود مي‌كنند. اغلب دانشجویان علاوه بر شهريه‌اي كه براي تحصيل خود مي‌پردازند، مبلغ قابل توجهي براي زندگي خود هزينه مي‌كنند. در كنار اين هزينه‌ها دانشجويان به عنوان نيروي كار ارزان قيمت در كشور مقصد به كار گرفته مي‌شوند.
دانشجويان نخبه كه توانايي علمي بالاتري دارند براي كارهاي دانشگاهي و پژوهشي اقدام می‌کنند كه از يك سو با هزينه پايين به محققين دانشگاهي كمك مي‌كنند و از سوي ديگر خود دانشجو فرصتي مي‌يابد تا دانش نظري خود را به صورت عملي به معرض ظهور بگذارد. دانشجوياني كه از نظر دانش در سطح پايين‌تري طبقه‌بندي مي‌شوند براي كارهاي دانشجويي مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
در نهايت به وفور ديده مي‌شود كه با پايان دوره تحصیلی، دانشجویان نخبه و موفق جذب بازار كار در كشور مقصد مي‌شوند و در خدمت اقتصاد آن کشور در می‌آیند. اين الگو در ابتدا توسط كشورهاي ايالات متحد، كانادا، انگلستان، استراليا و فرانسه مورد استفاده قرار گرفت و اکنون بسياري از كشورها مانند مالزی، آلمان، كشورهاي حوزه اسكانديناوي و تركيه به همين روش روي آورده‌اند.
ايران عليرغم داشتن دانشگاه‌هاي فراوان و اساتید بزرگ به عنوان يكي از بزرگترین صادر کنندگان دانشجو به ساير كشورهاي جهان شناخته شده است. كشوري كه مي‌تواند پذيراي دانشجويان حداقل از سوي كشورهاي منطقه و مسلمان باشد، هر ساله شاهد پديده فرار مغزها از مرزهايش است.
حل اين مشكل احتياج به اراده مقامات بالاي دولتي دارد، اما حتي يك منطقه كوچك استاني اين توانايي را دارد كه به تنهايي از اين الگو استفاده نمايد. با اين رويكرد منطقه آزاد ارس اقدام به ايجاد چند دانشگاه بين‌المللي در این محدوده نموده است.
در حال حاضر دانشگاه‌هاي تهران، تبريز، علوم پزشكي تبريز، آزاد و پيام نور، پرديس‌هاي خود را در شهر جلفا راه انداخته‌اند كه در اين ميان پرديس‌هاي دانشگاه‌هاي تهران و علوم پزشکی تبريز و تبریز بين‌المللي محسوب مي‌شوند و از خارج كشور دانشجو جذب مي‌كنند.
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس در این خصوص می گوید یکی از استراتژی های برتر منطقه آزاد ارس مسئله آموزش عالی و توسعه آن در بالاترین سطح علمی برای تربیت مدیران و مشاوران آینده ارس می باشد که در این راستا تاکنون بیش از شش هزار دانشجو در مقاطع دکتری، کارشناسی ارشد و کارشناسی جذب و در حال تحصیل می باشند.
وی می گوید ارس با شناخت نياز دانشجويان دست به ابتكاري جالب در خصوص جذب دانشجو زده است. اكثر دانشگاه‌هاي اين منطقه كلاس‌هاي خود را در روزهاي پاياني هفته تشكيل مي‌دهند.
با اين حساب بسياري از كارمندان دولتي و شركت‌هاي خصوصي كه در طول هفته توانايي شركت در كلاس‌هاي درسي دانشگاه‌ را ندارند، در انتهاي هفته به دانشگاه‌هاي منطقه آزاد ارس آمده و از امكانات اين دانشگاه‌ها استفاده مي‌نمايند. در سال 1390 حدود چهار هزار و 600 دانشجو در این منطقه به تحصیل پرداخته‌اند که در این بین بیشترین سهم را دانشگاه آزاد اسلامی دارد. این دانشجویان باعث بهبود شرایط طرف تقاضا و پویایی در اقتصاد منطقه می‌شوند. خطری که مناطق آزاد را از دیدگاه اقتصادی تهدید می‌کند، فزونی عرضه بر تقاضا است که با این استراتژی حل می‌شود. ‌ها استفاده مي‌نمايند. در سال 90 حدود 4 هزار و 600 دانشجو در این منطقه به تحصیل پرداخته‌اند که در این بین بیشترین سهم را دانشگاه آزاد اسلامی دارد. این دانشجویان باعث بهبود شرایط طرف تقاضا و پویایی در اقتصاد منطقه می‌شوند. خطری که مناطق آزاد را از دیدگاه اقتصادی تهدید می‌کند، فزونی عرضه بر تقاضا است که با این استراتژی حل می‌شود.
البته هدف اصلي ايجاد دانشگاه و جذب دانشجو قبل از آن كه كسب درآمد باشد، استفاده از دانش اين افراد و جذب نيروي كار متخصص به اين منطقه بوده است. گفتنی است به دليل رشد چشمگير تعداد دانشجويان جذب شده در منطقه در دو سال اخير محصول ناخالص داخلي ايجاد شده توسط بخش دانشگاهي بيش از 355 درصد رشد داشته است.
با تمام اين تفاسير هنوز سهم دانشگاه‌ها در اقتصاد منطقه از معيارهاي جهاني فاصله زيادي دارد. شايسته است كه منطقه آزاد ارس با سرمايه‌ گذاري در بخش دانشگاهي در جذب دانشجوي خارجي خصوصاً از كشورهاي همسايه مانند آذربايجان، نخجوان و تركيه بكوشد. تجربه منطقه ارس مي‌تواند يك تجربه موفق براي اجراي اين سياست در كل كشور باشد.