معاون دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد در گفت‌وگو با آنا تشریح کرد
مناطق آزاد آماده میزبانی از مردم در عید سعید فطر/ رشد ۳۰ درصدی اقامت در مناطق آزاد در نوروز۱۴۰۱ نسبت به نوروز۱۳۹۸
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد گفت: یکی از اهداف اصلی برپایی حکومت اسلامی تحقق عدالت است؛ اما متأسفانه در حوزه گردشگری با بی‌عدالتی گسترده‌ای در مناطق آزاد مواجه هستیم.
مهدی حسین‌زاده معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه میراث فرهنگی و گردشگری گروه جامعه خبرگزاری آنا، اظهار کرد: یکی از اهداف اصلی برپایی حکومت اسلامی تحقق عدالت است؛ اما متأسفانه در حوزه گردشگری با بی‌عدالتی گسترده‌ای در مناطق آزاد مواجهیم؛ به این معنا که گویا اساساً مناطق آزاد مقصد گردشگری طبقه بالای جامعه است و اقشار ضعیف جامعه یا دست‌کم طبقۀ متوسط حق چندانی از این مناطق برای گردشگری ندارند. این موضوع یکی از نمونه‌های بارز بی‌عدالتی در حوزۀ گردشگری است. بر همین اساس و به‌منظور تغییر این وضعیت، معاونت فرهنگی، اجتماعی و گردشگری با رویکرد عدالت‌محور، بسترسازی برای امکان سفر خانواده‌محور برای همۀ اقشار و نیز آماده‌سازی زیرساخت‌ها برای گردشگری حلال برای شکستن این انحصار و بی‌عدالتی را در دستور کار خود قرار داده است. با وجود دشواری‌های فراوان اجرای عدالت، این رویکرد از دل ایجاد «فرصت برابر» و «دسترسی برابر» برای بومیان و غیربومیان مناطق آزاد ایجاد خواهد شد.
بهره‌مندی حداکثری از ظرفیت‌های مردمی
وی درباره بهره‌مندی حداکثری از ظرفیت‌های مردمی گفت: یکی از اولویت‌های بسیار مهم معاونت فرهنگی، اجتماعی و گردشگری در دورۀ جدید، استفاده از ظرفیت ویژه و درخور توجه و البته مغفول‌ماندۀ عموم مردم در قالب‌های گوناگون برای ادارۀ مناطق آزاد است. این رویکرد کاملاً منطبق بر سیاست‌های کلان کشور و رهنمودهای مقام معظم رهبری است. ایشان بارها در جمع‌های گوناگون و در زمینه‌های مختلف به ضرورت و اهمیت ویژۀ به‌صحنه‌آوردن مردم در ادارۀ امور کشور اشاره فرموده‌اند و آن را کلید حل بسیاری از مسائل کشور دانسته‌اند. از همین رو توسعۀ اقتصاد محلی از طریق گردشگری و به‌ویژه گردشگری روستایی از طریق توسعۀ بوم‌گردی‌ها در دستور کار مناطق آزاد قرار دارد.
افزایش شفافیت و مبارزه با فساد
حسین‌زاده ادامه داد: بدون شک، برای پیشرفت، راهی جز مبارزۀ همه‌جانبه و علمی و ساختاری با فساد وجود ندارد. در رویکرد افزایش شفافیت و مبارزه با فساد، نمی‌توان راهبردها و برنامه‌ها و اقدامات را به هیچ حوزه‌ای محدود کرد و بسیاری از راهبردها و برنامه‌ها و اقدامات مهم و اساسی در این زمینه همۀ حوزه‌ها را به‌شکل‌های گوناگون در بر می‌گیرد. اما اصلی‌ترین برنامه‌ها ذیل این رویکرد در حوزۀ گردشگری، «یکسان‌سازی دستورالعمل‌های صدور مجوز و انتشار عمومی آن‌ها» و «الکترونیکی‌سازی تمام خدمات گردشگری» است.
تقویت هویت ایرانی‌اسلامی و بومی
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد افزود: یکی از ویژگی‌های برجستۀ کشورمان برخورداری از تنوع رنگانگی از فرهنگ‌ها، اقوام، زبان‌ها، ادیان و مذاهب است که ظرفیت فرهنگی عظیمی را برای کشور فراهم آورده است؛ اما متأسفانه، در حوزه‌های گوناگون از این سرمایۀ ارزشمند به‌قدر کافی استفاده نشده است و حتی در بسیاری از حوزه‌ها و زمینه‌ها آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن‌ها وارد آمده و مناطق آزاد کشور نیز یکی از همین عرصه‌های تضییع این سرمایه است؛ در صورتی که تنوع فرهنگی و جغرافیایی و... این مناطق بسیار گوناگون و غنی و پُربار است و می‌توان از آن بهره‌های بسیاری برد. یکی از رویکردهای به‌شدت نادرست و مخرب در سازمان مناطق آزاد بی‌توجهی به حوزۀ فرهنگی‌اجتماعی و در پی آن، بی‌توجهی به فرهنگ ایرانی‌اسلامی و بومی در مناطق آزاد است. در مقابل این رویکرد نادرست، یکی از رویکردهای اصلی معاونت فرهنگی، اجتماعی و گردشگری در دورۀ جدید، اولویت‌بخشیدن به حوزۀ فرهنگی‌اجتماعی آن هم در عمل، نه در شعار و توجه ویژه به هویت ایرانی‌اسلامی و بومی هرکدام از مناطق آزاد است که یکی از ملزومات مهم آن، الزام همۀ معاونت‌های دبیرخانه و همۀ مناطق آزاد به پیوست‌نگاری فرهنگی و «گردشگری حلال» است.
اتخاذ رویکرد علمی و تخصصی
وی عنوان کرد: متأسفانه، یکی از مشکلات پُربسامد در کشورمان، کم‌توجهی به رویکرد علمی و تخصصی است. خوشبختانه به برکت انقلاب اسلامی، در چهار دهۀ اخیر جوانان بسیار زیادی توانسته‌اند تحصیلات خود را تا سطح عالی ادامه دهند و افتخارات بسیاری را در این عرصه برای کشور رقم بزنند؛ اما مشکل بیشتر زمانی رخ می‌دهد که قرار است این جمعیت جوان تحصیل‌کرده به بازار کار قدم بگذارند. در اینجا باید به این نکتۀ بسیار مهم توجه کنیم که رویکرد علمی و تخصصی را نباید فقط به انتخاب افراد تحصیل‌کرده در حوزه‌ای مشخص محدود دانست؛ بلکه سازوکار اجرا نیز از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است. در دورۀ جدید یکی از رویکردهای اصلی این معاونت، به‌کارگرفتن نیروهای متخصص با تحصیلات عالی است. در گام بعد نیز درصدد اجرای سازوکار و فرایند علمی و تخصصی در رسیدگی به مسائل مناطق آزاد است و بر همین اساس، در گام نخست، شاخص‌های هریک از حوزه‌های تخصصی معاونت احصا و بر این اساس، هریک از مناطق موظف شدند آمارهای لازم را استخراج کنند تا به مبنایی علمی و دقیق و تخصصی برای برنامه‌ها و اقدامات پیش روی معاونت تبدیل شده و بازتاب آن در بودجه‌ریزی عملیاتی معاونت‌های فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان‌ها منعکس شود.
خانواده‌محوری
حسین‌زاده گفت: یکی از محورهای اساسی رویکرد جدید معاونت فرهنگی، اجتماعی و گردشگری مناطق آزاد، خانواده‌محوری است. در این نکته هیچ تردیدی نیست که بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی را می‌توان با محوریت خانواده حل کرد. شخصیت و هویت افراد در خانواده شکل می‌گیرد و خانواده اصلی‌ترین بستر تربیت و بنیادی‌ترین واحد اجتماع به حساب می‌آید. متأسفانه، در فرهنگ مسلط امروز دنیا خانواده جایگاه عالی پیشین خود را از دست داده است و عناصر دیگری جای آن را گرفته‌اند و در کمال تأسف، جامعۀ ما نیز از این فرهنگ مسلط به‌شدت تأثیر پذیرفته و خانواده به‌شدت در حال تهدید است. برای ارج‌نهادن این موضوع مهم و حیاتی، سیاست توسعۀ گردشگری خانواده‌محور با توسعۀ زیرساخت‌ها به‌ویژه زیرساخت‌های گردشگری بانوان از برنامه‌های میان‌مدت حوزۀ گردشگری مناطق آزاد به حساب می‌آید. رویکردهای اشاره‌شده هر چند برای اجرا به زمان بیشتری نیاز دارد، حتی در گام اول نیز که نوروز۱۴۰۱ بود، تأثیر اولیۀ خود را در جذب گردشگر نشان داد.
سیاست‌های اصلی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد در حوزۀ گردشگری
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد در پاسخ به این سوال که «سیاست‌های اصلی و کلان شما در حوزۀ گردشگری به چه شکل است؟» بیان کرد: پس از آغاز به کار دولت «عدالت و جمهوریت» و به‌واسطۀ سیاست‌های جدید حاکم بر کشور، سمت‌وسوی فعالیت‌های مناطق آزاد مردمی‌تر شد. ابتدا ده مسئلۀ اصلی حوزۀ گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی مناطق آزاد به شرح زیر احصا شد:
۱. اجرانشدن مادۀ ۶۵ قانون احکام دائمی توسعه و بلاتکلیفی تفویض اختیار وزارت گردشگری و دیگر دستگاه‌های همکار.
۲. نبود زیرساخت‌های مناسب گردشگری بانوان و خانواده در مناطق آزاد.
۳. نبود زیرساخت مناسب برای گردشگری دریایی.
۴. نبود نظام رتبه‌بندی خدمات گردشگری مناطق آزاد.
۵. شفاف‌نبودن فرآیندهای صدور مجوز در حوزۀ گردشگری.
۶. نبود سامانۀ یکپارچۀ الکترونیک خدمات گردشگری مناطق آزاد.
۷. فقدان آموزش‌های حرفه‌ای در بازاریابی و توسعۀ برند برای فعالان صنایع‌دستی منطقه.
۸. نبود زیرساخت‌ها و اختیارات قانونی لازم برای توسعۀ گردشگری سلامت.
۹. فقدان برنامه‌ریزی دقیق و اجرایی و آماده‌نبودن زیرساخت‌های جزایر کیش و قشم برای بهره‌بردن از فرصت طلایی جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ قطر.
۱۰. نبود سیاست مشخص برای ثبت میراث ملموس و غیرملموس و بهره‌برداری به‌روز از آن‌ها.
وضعیت گردشگری پیش و پس از همه‌گیری کرونا در جهان و منطقۀ خاورمیانه
وی در پاسخ به این سوال که «وضعیت گردشگری پیش و پس از همه‌گیری کرونا در جهان و منطقۀ خاورمیانه چه تغییراتی کرده است؟» گفت: صنعت گردشگری پیش از آغاز همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۱۹ در اوج بود و طبق آمار سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۱۹ حدود ۱میلیارد و ۵۰۰میلیون گردشگر به کشورهای دیگر سفر کردند. جالب اینکه در همان سال، منطقۀ خاورمیانه در جذب گردشگر نسبت به سال ۲۰۱۸ با رشد ۸درصدی، پیشتاز «درصد رشد» جذب گردشگر بوده است. با این حال، خاورمیانه همچنان کمترین میزان گردشگر در مقایسه با سایر نقاط جهان را داشته و تنها ۶۴میلیون نفر از جامعۀ آماری ۱میلیارد و ۵۰۰میلیونی را به خود اختصاص داده است و اروپا با ۷۴۲میلیون گردشگر پیشتاز جذب گردشگر در سال ۲۰۱۹ بوده است.
حسین‌زاده افزود:بر اساس آمار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در سال ۲۰۱۹، ۸میلیون و ۸۳۲هزار گردشگر خارجی، یعنی حدود یک‌هفتم گردشگران خارجی واردشده به منطقۀ خاورمیانه، وارد ایران شده‌اند که به هیچ وجه آمار قابل‌قبولی نیست. در همین سال بیش از ۹میلیون و ۵۱۷هزار گردشگر ایرانی به خارج از کشور سفر کرده‌اند. این آمارها نشان می‌دهد کشور ما در زمینۀ صنعت گردشگری صادرکننده است، نه واردکننده.
تأثیر همه‌گیری کرونا بر گردشگری مناطق آزاد
وی در پاسخ به این سوال که «همه‌گیری کرونا چه تأثیری بر گردشگری مناطق آزاد گذاشت؟» عنوان کرد: همه‌گیری کرونا برای صنعت گردشگری، فاجعه‌ای بزرگ بود و چنان ضربۀ سنگینی به کسب‌وکارهای حوزۀ گردشگری وارد کرد که به باور کارشناسان برطرف‌شدن آن به سال‌ها زمان نیاز دارد. در نوروز سال ۱۳۹۸ حدود ۸میلیون و ۵۰۰هزار نفرسفر و ۳میلیون و ۷۰۰هزار نفرشب اقامت در این مناطق به ثبت رسیده بود. اما نوروز ۱۳۹۹ شاید سیاه‌ترین نوروز گردشگری ایران باشد. پس از رسیدن موج همه‌گیری ویروس کرونا به ایران و شروع قرنطینۀ سراسری، ورود به مناطق آزاد همچون نقاط دیگر کشور ممنوع شد؛ ضمن اینکه به‌دلیل وجود مبادی ورودی سخت‌گیری‌ها در مناطق آزاد بیشتر از سایر نقاط کشور بود و به همین دلیل عدد اقامت غیربومیان در مناطق آزاد به صفر رسید. به‌باور بسیاری از کارشناسان، بازگشتن بهار گردشگری و شکستن رکوردهای قبلی مدت‌ها زمان نیاز داشت. بعد از گذشت بیش از یک سال از شروع همه‌گیری کرونا در نوروز۱۴۰۰ نفرسفر ثبت شده در کشور نسبت به ۱۳۹۸ یک‌چهارم شد و به حدود ۲میلیون (۲.۰۱۴.۴۶۸) رسید. وضعیت اقامت شب به‌عنوان شاخص اصلی سنجش گردش اقتصادی بسیار بدتر و تنها ۵۴۴هزار و ۱۵۳ نفرشب اقامت، یعنی حدود یک‌ششم آمار سال ۱۳۹۸ بود.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد در پاسخ به سوالی مبنی بر وضعیت گردشگری مناطق آزاد در نوروز۱۴۰۱، بیان کرد: همان که گفتیم، پیامدهای ناگوار همه‌گیری کرونا در صنعت گردشگری چنان عمیق بود که تصور نمی‌شد به این سرعت جبران شود؛ اما نوروز۱۴۰۱ نه‌تنها این باور را دگرگون ساخت، بلکه با تبلیغات صورت‌گرفته و آشناشدن بسیاری از مردم با جاذبه‌های مناطق آزاد جنوبی ایران در صداوسیما و شبکه‌های اجتماعی حتی الگوی سنتی سفر به شمال جای خود را به سفر به جنوب کشور داد؛ به‌طوری که در نوروز۱۴۰۱ اقامت نفرشب گردشگران رکوردهای پیش از کرونا را نیز شکست و حدود ۵میلیون نفرشب اقامت (۴.۹۱۲.۲۲۳ نفرشب) در نوروز ۱۴۰۱ در مناطق آزاد ایران ثبت شد. بر اساس این آمار حدود ۳۰درصد رشد نسبت به نوروز ۱۳۹۸ آن هم در حالی که تعطیلات نوروز ۱۳۹۸ طولانی‌تر از تعطیلات نوروز ۱۴۰۱ بود، مشاهده می‌شود، در حالی که تعطیلات نوروزی در سال ۱۳۹۸ سه روز بیشتر از تعطیلات نوروزی ۱۴۰۱ بوده است. از طرفی، این آمار نسبت به نوروز ۱۴۰۰ بسیار چشمگیرتر است و حدود ۹۰۰درصد رشد را نشان می‌دهد. از این میزان اقامت در منطقه، ۴۶۱هزار و ۹۸۱ نفرشب اقامت در هتل‌ها، هتل‌آپارتمان‌ها و بوم‌گردی‌ها بوده است که این عدد حدود ۲۰هزار بیشتر از شب اقامت در مراکز اقامتی رسمی در نوروز۱۳۹۸ است. نکتۀ جالب توجه در نوروز۱۴۰۱ رشد اقامت در بوم‌گردی‌های مناطق آزاد بوده است که نسبت به سال ۱۳۹۸ حدوداً دوبرابر شده است. همچنین، متوسط اقامت گردشگران در مناطق آزاد در نوروز۱۴۰۱ سه شب اقامت بوده است که نسبت به نوروز۱۳۹۸ تغییری نکرده است.
وی افزود:البته در این میان یک نکته حائز اهمیت است که در نوروز۱۴۰۱ با اینکه نفرشب اقامت هتل‌های مناطق آزاد نسبت به ۱۳۹۸ افزایش یافته، درصد اشغال تخت‌های هتلی مناطق آزاد حدود ۳درصد کاهش یافته است؛ زیرا در طول دو سال حدود ۵۴۸۱ تخت به ظرفیت هتلی مناطق آزاد اضافه شده است. زمانی که این آمار را در کنار رشد ۳۰درصدی شب اقامت قرار دهیم، می‌توان متوجه تأثیر وضعیت اقتصادی بر هزینه‌کرد مردم شد. البته از طرفی علاقۀ مردم به بوم‌گردی‌ها و رشد حدوداً ۱۰۰درصدی جذب گردشگر به بوم‌گردی‌های مناطق آزاد از نوروز ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ نشان‌دهندۀ تغییر ذائقۀ مردم برای انتخاب اقامتگاه نیز هست که باید آن را نیز در کاهش درصد اشغال هتل‌ها در نظر گرفت.
حسین‌زاده در پاسخ به این سوال که «به‌طور مشخص‌تر وضعیت هرکدام از مناطق آزاد در نوروز۱۴۰۱ به چه شکل بود؟» افزود: رکوردار نفرشب اقامت گردشگر در مناطق آزاد ایران جزیرۀ قشم بود که با بیش از ۳میلیون نفر شب اقامت، شلوغ‌ترین نوروز خود را تجربه کرد که برای یک جزیره با زیرساخت‌های معیّن، مدیریت نیازهای این حجم از مسافر بسیار دشوار بود؛ آن هم در وضعیتی که ۹۷درصد مسافران ورودی به قشم از طریق دریایی که به‌دلیل پیش‌بینی‌ناپذیربودن نیاز به آمادگی و هماهنگی بسیاری دارد، به این جزیره وارد شدند. منطقۀ آزاد چابهار نیز از زمستان۱۴۰۰ با موج سنگین مسافران و پرشدن پروازها از هفته‌ها قبل مواجه شد و این وضعیت در ادامه به تخت‌های هتلی نیز رسید و ۹۴درصد تخت‌های اقامتی این منطقه در نوروز اشغال شد.جزیرۀ کیش نیز به عنوان جزیره‌ای گردشگرپذیر، نوروز پرمسافری را تجربه کرد و با ثبت حدود ۱۲۶هزار نفر سفر هوایی در بین مناطق آزاد بیشترین میزان نقل‌وانتقال مسافر هوایی را داشت. به‌طور متوسط حدود ۷۷درصد ظرفیت هتلی کیش در ایام نوروز اشغال شد؛ یعنی کاهش ۱۰درصدی نسبت به نوروز ۱۳۹۸ که به نظر می‌رسد اصلی‌ترین علت آن، گران‌شدن پروازها و تورهای نورزوی باشد.متأسفانه منطقۀ آزاد ماکو بیشترین کاهش اشغال ظرفیت هتلی نسبت به نوروز ۱۳۹۸ را داشته و از ۷۸درصد به ۳۳درصد رسیده است. هرچند سرمای هوا در نیمۀ اول فروردین باعث کاهش سفر به مناطق سردسیر شد، این میزان کاهش، ضعف در جذب گردشگر را نیز نشان می‌دهد. بیشترین سفر زمینی نیز در پلاک‌خوان‌های ورودی منطقۀ آزاد ارس ثبت شد که چیزی نزدیک به ۲میلیون و ۵۰۰هزار سفرنفر بود و باز هم این منطقه را پرترددترین منطقۀ آزاد کشور کرد. دیگر منطقۀ جنوبی یعنی اروند نیز امسال رشد چشمگیری نسبت به پیش از کرونا داشت و در موج سفرهای جنوبی توانست ۱میلیون و ۲۷۷هزار و ۹۸۵ سفرنفر ورودی و اقامت حدوداً ۱۵۰هزارنفری را به ثبت رساند. منطقۀ آزاد انزلی نیز یکی از مقاصد همیشگی سفر ایرانیان است که با وجود سرمای نوروز توانست حدود ۱میلیون سفرنفر را به ثبت برساند.
وی اظهار کرد: نوروز۱۴۰۱ نشان داد تقاضای سفر به مناطق آزاد در آینده بیشتر از پیش خواهد شد و زیرساخت‌های پذیرش مسافر در این مناطق همچنان نیازمند توسعه است؛ به‌ویژه فرصت جام جهانی فوتبال در قطر به‌عنوان فرصتی استثنایی برای کشور و مناطق آزاد جنوبی، به‌دلیل دسترسی آسان، می‌تواند پل ورود گردشگر خارجی به کشور ما باشد.