تولید در ایران همیشه قصه پرغصه‌ای داشته است. سال‌های سال حمایت از تولید داخلی در مقابل هجمه عظیمی از کالاهای وارداتی قرار داشت و یک‌تنه در یک میدان نابرابر باید قد علم می‌کرد و برای حیات می‌جنگید. واقعیت آن است که دلارهای نفتی طی سال‌های متمادی همیشه عرصه را بر تولیدات داخلی تنگ کرده و اجازه عرض اندام را به کمتر تولیدکننده داخلی می‌داد؛ اما در همین شرایط هم برخی از صنایع کشور زاده شده و رشد کردند.

اکنون هدف‌گذاری برای جهش تولید و رفع موانع به عنوان مهم‌ترین ماموریت این چندسال اخیر، نیازمند مجموعه‌ای از سیاستگذاری‌ها و تصمیمات بود تا بتوان از فرصت به وجودآمده در بخش‌های مختلف اقتصادی برای رشد و نمو تولید استفاده کرده و هوایی تازه برای تنفس تولید فراهم کرد و همین عرصه را برای فعالیت تولید کنندگان در مناطق آزاد فراخ تر کرد.

در این راه منطقه آزاد ارس نیز همیشه سعی بر آن داشت که راه را برای تامین زیرساخت تولیدکنندگان داخلی و یا سرمایه گذاران خارجی هموارتر کند.چه بسا در این شرایط تحریم و شیوع کرونا عرصه برای تولیدکنندگان و فعالین اقتصادی ارس و حتی خود مسئولان سازمان گاه تنگ تر شده و نارضایتی هایی به همراه داشته است لیکن ارس دست از رشد و توسعه و تلاش برای ساخت منطقه ای رو به رشد برنداشته است. تا این جای کار البته آمارها موید آن است که برخی از بخش‌های تولید از چنین فضایی استفاده کرده و شرایط جدیدی را برای خود رقم زده‌اند؛ اما برخی دیگر هم همچنان منتظر دست‌های نامرئی برای رشد و رونق تولیداتشان هستند.

سال‌های سال وقتی که صحبت از تولید داخلی به میان می‌آمد، همواره گرز سنگین واردات بالای سر تولیدکنندگان قرار می‌گرفت و تلاش می‌کرد تا با الفاظی همچون نبود کیفیت آنها را کنار زند و راه خود را برای واردات کالاهای مشابه داخلی باز کند. آنجا بود که دیگر صدای هیچ تولیدکننده‌ای در مقابله با هیاهوی بلند واردات به گوش نمی‌رسید و در قسمت‌های مختلف تولیدی و صنعتی کشور هم در تمامی بخش‌ها از نفت و گاز گرفته تا تجهیزات مورد نیاز صنایع مختلف غیرنفتی، واژه‌ای به نام تولید داخلی تنها به عنوان زینت‌المجالس مطرح می‌شد؛ اما در عمل آنچه اتفاق می‌افتاد، چیزی جز صدای له شدن تولیدکنندگان داخلی در مقابل کالاهای مشابه خارجی خود به گوش نمی‌رسید.

حال اما ورق برگشته و تولید به مفهوم واقعی در حال تنفس است. از طرفی با توجه به مشوق هایی که برای مناطق آزاد ایجاد شده زمینه افزایش تولید و بالطبع صادرات فراهم شده است. واقعیت آن است که امسال دیگر نه خبری از دلارهای سرشار نفتی در اقتصاد ایران است و نه دیگر به دلیل گرانی قیمت ارز، خبری از واردات بی‌رویه و حتی قاچاق. دیگر واردات بسیاری از کالاهای مورد نیاز کشور نه‌تنها صرفه اقتصادی ندارد، بلکه اصولاً ارزی هم وجود ندارد که بخواهد به تجارت رسمی کالاهای دارای مشابه تولید داخلی بینجامد و در نهایت، افزایش نرخ ارز نیز تجارت غیررسمی این کالاها را به‌شدت کاهش داده است.

امسال را می‌توان یک سال خاص در اقتصاد ایران دانست.از سال گذشته از یک‌سو کشور با شدیدترین تحریم‌هایی مواجه است که اتفاقاً پا روی گلوی بسیاری از تولیدکنندگان به جهت تامین مواد اولیه، قطعات و تجهیزات مورد نیاز تولید گذاشته و تامین ارز آنها را با مشکل مواجه کرده است و از سوی دیگر، فضا را برای تنفس تولید داخلی بسیاری از مواد اولیه و تجهیزات و قطعات و حتی کالاهای ساخته‌شده به‌شدت مساعد کرده است. حال تولید از هوای پاکی تنفس می‌کند که در آن، خبری از کالاهای مشابه خارجی وجود ندارد و فضا به‌شدت برای رشد و نمو فراهم است ؛ اینجاست که به‌رغم تصور بسیاری از تحلیلگران، تولید رو به رشد می‌گذارد.

از همین روست وقتی آماری از میزان تولید و صادرات منطقه آزاد ارس و یا تراز تجاری مثبت سه ساله ارس حرف به میان می آید باید ایمان آورد که اگر مسئولان و تولیدکنندگان دست به دست هم دهند قطعا این رونق حتی بسیار بیشتر از این خواهد بود. صادراتی که نه در میان کشورهای دور و دست نیافتنی بلکه بیشتر این آمار صادرات برای همین کشورهای در دسترس ارس بوده است و ارزآوری که انتظار می رود در سال های آتی چندین برابر شود. این نشان از آن دارد که اگر بخواهیم مسئله ای مهم را ناظر به تجارت خارجی کشور عنوان کنیم، آن عدم شناسایی، حفظ و بهره برداری صحیح از بازارهای صادارتی هدف به ویژه در میان کشورهای همسایه، منطقه و همسو است که در کشور ما کمتر به آن اهمیت داده شده است.

منطقه آزاد ارس از یک سو دروازه ورود کشور به بازار اوراسیا و از طرفی هم مرزی با جمهوری خودمختار نخجوان و نزدیکی به آذربایجان وترکیه را امتیازی ویژه برای خود می داند و چه بسا تمرکز بر این دارد که سال های آتی درصد حضور ارس در بازار این کشورها را افزایش دهد. انچه که برای منطقه آزاد ارس مهم می نماید بهره برداری صحیح از بازارهای صادراتی هدف و به ویژه در میان کشورهای منطقه آست.

حال در چنین فضایی، نامی با عنوان « تولید، پشتیبانی ها و مانع زدایی ها» برای سال انتخاب می‌شود که خواه ناخواه زمینه را برای توجه بیشتر به بخش‌های مختلف تولیدی، صنعتی و حتی تجاری و خدماتی کشور فراهم می‌آورد و سکوی پرشی می‌شود که در یکی از حساس‌ترین سال‌های پس از انقلاب، به عنوان شعاری محوری تعیین شده است. آنچه در اینجا بررسی می کنیم نگاهی اجمالی به افتتاح های منطقه آزاد ارس است که مهر تاییدی باشد بر اینکه ارس گواهی بر تحقق این شعار خواهد بود. آمار پروژه هایی که عملیات احداث آنها شروع شده و از سوی دیگر پروژه های در دست احداث و پروژه های افتتاحی به خوبی بیان می کند که ارس در تکاپوی رشد است.

از شهریور ماه سال گذشته در دولت دوازدهم نگاه ویژه ای به افتتاح پروژه های مهم مناطق آزاد شد.قرار بود طرح های بزرگی در مناطق آزاد با حضور رئیس جمهور در مناطق آزاد کلید خورده و به بهره برداری رسد ولی با شیوع ویروس کرونا و به طبع آن چالش هایی که کشور، مناطق آزاد و سرتاسر دنیا با آن مواجه شدند باعث شد تغییراتی هم در تعداد طرح ها و هم در روال بهره برداری از این طرح ها صورت پذیرد. شاید اگر مجالی بود و در هر دوره رئیس جمهور بهمراهی برخ از مسئولین فقط در یک منطقه آزاد حضور داشت و از نزدیک با موقعیت های منحصر به فرد هر یک از مناطق آشنا می شد قطعا برخی تصمیماتی که اکنون برای مناطق آزاد دست و پاگیر شده است گرفته نمی شد.

از اینرو از ابتدای سال گذشته  آیین بهره برداری از طرح های مناطق آزاد بصورت ویدئوکنفرانس توسط رئیس جمهور برگزار شد. سهم منطقه آزاد ارس در این میان بسیار قابل توجه و تاثیرگذار  بود. منطقه آزاد ارس در شش دوره از این هفت آیین افتتاحی حضور پررنگی داشته و با برگزاری هفتمین دوره پروژه های افتتاحی مناطق آزاد در مردادماه 1400، تعداد طرح های بهره برداری شده در منطقه آزاد ارس توسط رئیس جمهور به 143 طرح بزرگ می رسد.

بیستم شهریور ماه 1399- اولین آیین افتتاح طرح های مناطق آزاد کشور

اولین دوره این افتتاح ها بیستم شهریور ماه سال 99 اتفاق افتاد و 12 طرح صنعتی و کشاورزی با سرمایه گذاری 4 هزار و 132 میلیارد ریالی و سرمایه گذاری ارزی 70.5 میلیون یورو و 4.6 میلیون دلاری بصورت ویدئو کنفرانس توسط حسن روحانی رئیس جمهور وقت به بهره برداری رسید که برای هزار و 39 نفر شغل ایجاد کرد.

از جمله مهم ترین این پروژه ها مجتمع گلخانه ای ارس تارلا امیر و مجتمع فولاد آذرآبادگان بود.

ششم شهریور - هفته دولت

اگر یک قدم به عقب تر برویم در همان ماه بمناسبت هفته دولت نیز با حضور مرتضی بانک دبیر شورایعالی مناطق آزاد کشور، هفت طرح صنعتی  و کشاورزی با سرمایه گذاری 6 هزار و 512 میلیارد ریال توسط بخش خصوصی و یک طرح در زمینه گردشگری با سرمایه گذاری 12 میلیارد ریالی سازمان به بهره بردار رسید که اشتغالزایی این پروژه ها 230 نفر اعلام شده بود.

هجدهم دیماه

در هجدهم دیماه همان سال در راستای خدمت رسانی به شرکت های دانش بنیان و نوآور، مرکز نوآوری ارس به بهره برداری رسید تا با افتتاح آن، اکوسیستم نوآوری منطقه آزاد ارس که تکمیل آن نیازمند شاخص هایی از جمله مدیران معتقد به فناوری و نوآوری، زیرساخت های مناسب، مرکز رشد، زمین، دانشگاه، صندوق پژوهش و فناوری و مرکز نوآوری بود تکمیل شده و ارس یک پله بالاتر از استان قرار گیرد و برای 59 شرکت فناور و دانش بنیان تولیدی و 55 شرکت فناور نوپای منطقه آزاد ارس بعنوان بازوی حمایتی عمل نماید.

8 بهمن ماه

مدیران منطقه آزاد ارس همیشه بر این باوراند که توسعه متوازن و پایدار نیازمند توسعه تمامی شاخص ها از تولید و صنعت گرفته تا حوزه های آموزشی، گردشگری، فرهنگی، زیرساخت، عمران و اجتماعی و.... می باشد. در همین راستا اواخر سال گذشته هنرستان 9 کلاسه دخترانه استاد شهریار در کوی شاهمار شهر جلفا در زمینی به مساحت 1640 مترمربع در 2 طبقه و با 35 میلیارد ریال اعتبار با مشارکت اداره کل نوسازی و تجهیز مدارس آذربایجان شرقی و سازمان منطقه آزاد ارس در راستای توسعه زیرساخت های آموزشی منطقه احداث و به بهره برداری رسید.

15 بهمن ماه

علاوه بر آن 15 بهمن ماه نیز ارس میزبان مشاور رئیس جمهور بود تا به یمن ایام دهه فجر، چهار واحد صنعتی، زیربنایی و کشاورزی نیز افتتاح شود. این چهار پروژه با سرمایه گذاری یک هزار و 300 میلیارد ریالی و 0.2 میلیون دلار سرمایه گذاری ارزی و اشتغالزایی 83 نفر بهره برداری شد.

بهره برداری از خط 132 کیلوولت دومداره سایت صنایع سنگین، شرکت آسیاپروفیل تولید کننده انواع کفپوش و دیوارپوش لمینت، شرکت فراز بالابر در زمینه مونتاژ انواع لیفتراک،آذرتانسو در زمینه تولید محصلات گلخانه ای از جمله مهم ترین این طرح ها بودند.

پنجم فروردین ماه 1400 – سومین آیین افتتاح طرح های مناطق آزاد کشور

با آغاز سال جدید دوره جدیدی از بهره برداری از طرح ها در ارس آغاز شد. پنجم فروردین ماه در سومین آیین افتتاح طرح های مناطق آزاد توسط رئیس جمهور، منطقه آزاد ارس با افتتاح 20 طرح در حوزه های صنعت، زیربنایی، کشاورزی و گردشگری یکی از پیشتازان این عرصه بود.

میزان سرمایه گذاری این افتتاح ها رقمی بالغ بر 11 هزار و 583 میلیارد ریال بود که 13 درصد این حجم سرمایه گذاری توسط سازمان منطقه آزاد ارس و در حوزه زیربنایی و 87 درصد آن توسط بخش خصوصی محقق شده بود. بهره برداری از این 20 طرح برای 510 نفر شغل ایجاد نمود.

همچنین در این آیین محسن نریمان مدیرعامل و رئیس هیات مدیره سازمان منطقه آزاد ارس در ارتباط زنده تصویری با حسن روحانی رئیس جمهوری وقت، ضمن ارائه گزارشی از پروژه های ارس، نوید افتتاح حدود 200 طرح را با سرمایه گذاری حدود 2 هزار میلیارد ریال تا پایان دولت داد.

23 اردیبهشت ماه – چهارمین آیین افتتاح طرح های مناطق آزاد کشور

این بار چهارمین قطار افتتاح های مناطق آزاد در 23 سوم اردیبهشت ماه به ارس رسید و در این آیین 38 طرح اقتصادی دیگر با مجموع سرمایه گذاری 19 هزار و 278 میلیارد ریال و اشتغالزایی 498 نفر به بهره برداری رسید.

دهم خردادماه

دهم خرداد ماه نیز در ارس شاهد به بهره برداری رسیدن دو طرح بزرگ ملی بودیم. عملیات آبگیری سد گردیان(گلفرج) و سد قیز قلعه سی در محدوده منطقه آزاد ارس و نیز شبکه اصلی آبیاری و زهکشی ارس با 940 میلیارد تومان با حضور وزیر نیرو به بهره برداری رسید.

31 خرداد-پنجمین آیین افتتاح طرح های مناطق آزاد کشور

سی و یکم خرداد ماه در پنجمین آیین افتتاح طرح های مناطق آزاد، 15 طرح بزرگ اقتصادی دیگر در منطقه آزاد ارس به بهره برداری رسید. این طرح ها با سرمایه گذاری ریالی بالغ بر 26 هزار و 187 مییارد ریال برای 575 نفر شغل بهمراه داشت و سهم منطقه آزاد ارس در این سرمایه گذاری 2 درصد در حوزه بود و 98 درصد سرمایه گذاری ها توسط فعالین اقتصادی و بخش خصوصی محقق شد.

در این دوره آبرسانی به خیابان شرقی- غربی سایت صنایع، اجرای کانالیزاسیون قسمتی از رودخانه مسیل دره دیز و پارک زمین شناسی ژئوسایت چشمه تراورتن گچی قالاسی از جمله پروژه های زیربنایی بود که با سرمایه گذاری سازمان منطقه آزاد ارس تکمیل و به بهره برداری رسید.

15 تیرماه-ششمین آیین افتتاح طرح های مناطق آزاد کشور

در پانزدهم تیرماه در ششمین آیین افتتاح طرح های مناطق آزاد توسط رئیس جمهور، 38 طرح دیگر نیز در منطقه آزاد ارس افتتاح شد. از بین این 38 طرح 4 درصد سرمایه گذاری ها توسط سازمان منطقه آزاد ارس و 96 درصد توسط بخش خصوصی انجام گرفت.حجم این سرمایه گذاری ها رقمی بالغ بر 15 هزار  و 140 میلیارد ریال بود و میزان اشتغالزایی این طرح ها 663 نفر اعلام شد.

راه اندازی خط تولید کشنده 2631 یورو5 توسط ارس خودرو دیزل، فازهای 2،3 و 4 مجتمع تجاری مشاهیر و مجتمع تجاری هایپر استار سه پروژه مهم افتتاحی این آیین بودند.

4 مردادماه- آخرین آیین افتتاح طرح های بزرگ مناطق آزاد کشور

چهارم مردادماه هفتمین و آخرین آیین بهره برداری از طرح های مناطق آزاد کشور برگزار شد. قرار بود در این آیین 33 طرح در مناطق آزاد افتتاح شود که سهم منطقه آزاد ارس در این دوره 20 طرح و مشارکت  60 درصدی بود.

برای اجرا و تکمیل این 20 طرح 9 هزار و 277 میلیارد ریال سرمایه گذاری شده بود که با بهره برداری از این طرح ها 669 نفر صاحب شغل شدند.

حسن روحانی رئیس جمهور کشور نیز که به کرات در آیین های افتتاحی مناطق آزاد کشور از اقدامات اقتصادی انجام گرفته در منطقه آزاد ارس تشکر و قدردانی کرده بود، در آخرین آیین نیز ضمن ابراز خرسندی از حضور پررنگ منطقه آزاد ارس در بهره برداری از 143 پروژه سرمایه گذاری در این شش آیین گفت: افتتاح این حجم از پروژه ها نشانگر برنامه ریزی درست و تلاشه بی وقفه مدیران، سرمایه گذاران و فعالین اقتصادی ارس می باشد.

لازم به توضیح است محسن نریمان رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس در آخرین آیین افتتاح طرح های ملی مناطق آزاد توسط رئیس جمهور وقت، خبر از طرح های نیمه تمام دیگری داد و گفت: 105 طرح نیمه تمام دیگر با سرمایه گذاری قریب به 100 هزار میلیارد ریال  و با پیشرفت فیزیکی بیش از 40 درصد در منطقه آزاد ارس در دست اجرا داریم که بسیاری از آنها تا پایان سال جاری و با استقرار دولت و مدیریت جدید به بهره برداری خواهند رسید.

در نگاهی کلی می توان گفت اگر طرح های اولویت دار به همراه طرح های نیمه تمام دارای توجیه اقتصادی در منطقه آزاد ارس اجرا شوند، علاوه بر تأثیر در ایجاد اشتغال و بهبود نرخ تشکیل سرمایه در اقتصاد، توسعه‌ی زیرساختی، عمرانی بهبود نرخ بهره وری را به دنبال خواهند داشت.

سازمان منطقه آزاد ارس راه پرپیچ و خمی را برای رسیدن به این مرحله پیموده است و این حاصل تلاش تک تک همکاران این مجموعه است. ماحصل این سه سال تلاش، توسعه، رشد اقتصادی، زیرساختی، رفاهی و خدماتی ارس بوده است. افزایش تعداد اماکن اقامتی،گردشگری، رفاهی و خدماتی، افزایش تعداد شرکت های فعال، صنایع و... همه و همه تاییدی بر این ادعا است.

در طول این سه سال بیش از 275  پروژه مهم در منطقه آزاد ارس به بهره برداری رسیده است. توسعه ای در سایه تلاش که هر کدام از کارکنان، ارسوندان، سرمایه گذاران، گردشگران و.. سهمی از این توسعه داشته اند.

در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که مدیران اقتصادی منطقه آزاد ارس باور دارند که در میان کشورهای اطراف و کشورهای همراه دور و نزدیک، ظرفیت بسیار عظیمی از نیازمندی ها و بازارهای محصولات اقتصادی وجود دارد که کسب تنها درصد کوچکی از این بازارهای گسترده و چند صد میلیارد دلاری، درآمد قابل توجهی را نصیب منطقه و کشور خواهد کرد. در یک عبارت کلی می توان گفت بهره برداری حداکثری از ظرفیت عظیم بازارهای منطقه ای و فرامنطقه ای همچون اوراسیا، آذربایجان،ارمنستان و ترکیه نیازمند وجود یک اتاق رصد و هماهنگی جدی با اصناف داخلی و نیز حوزه های بخشی کشورهای هدف است ضمن اینکه یک دیپلماسی اقتصادی قوی میتواند بسترسازی لازم برای تحقق هرچه سریعتر و بهتر این مهم را فراهم نماید.

گزارش: نجیبه ظفری