حوزه اقتصاد و روش های نوین جذب سرمایه گذاری یکی از مهمترین برنامه ها و اهداف مناطق آزاد محسوب می شود، امروزه بیشتر مناطق آزاد کشور، دوره ایجاد زیرساخت ها را گذرانده اند و به تعبیری فصل فعالیت های اقتصادی و جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی در مناطق آزاد کشور شروع شده است، منطقه آزاد ارس با توجه به ظرفیت های بالقوه زیادی که در حوزه های مختلف صنعتی، تجاری، سرمایه گذاری و گردشگری دارد، بستر مناسبی در رسیدن به این هدف را در اولویت خود قرارداده است، از این رو پای صحبت های  صفر شاسفند عضو هیات مدیره و معاون اقتصادی و سرمایه گذاری منطقه آزاد ارس نشستیم تا با توجه به تجربیات و تخصصی که ایشان در این خصوص دارد با دستاوردها، عملکرد،اهداف و برنامه های آینده ارس بیشتر آشنا شویم.

شاسفند دارای مدارج عالی علمی از دانشگاه های معتبر داخلی و خارجی است. او دوره های مختلف فنی و مدیریتی را در کشورهای توسعه یافته آسیایی و اروپایی گذرانده است و ده ها مقاله علمی و مدیریتی را در کنفرانس های داخلی و خارجی ارائه نموده است. انتخاب به عنوان چهره ماندگار پتروشیمی در یکصدمین سالگرد تاسیس شرکت نفت در سال 1381 و چهره ماندگار فنی و نگهداری کشور در سال 1390 از جمله افتخارات اوست.

فلسفه ایجاد مناطق آزاد

مناطق آزاد نقش بسیار مهم و کلیدی ، مخصوصا در کشورهای در حال توسعه می توانند ایفا کنند و اگر جایگاه اصلی مناطق آزاد لحاظ شود هر یک از مناطق با مزیت ها و ویژگی های خاص خود می توانند به عنوان پیشران و موتور محرکه اقتصاد کشور باشند و با ترسیم نقشه راه برای هر یک از مناطق، اقتصاد کشور می تواند رو به جلو حرکت کند.

به منظور توسعه اقتصاد کشور به خصوص در بین المللی سازی اقتصاد ، باید نگاه به بازارهای جهانی و حضور قوی در آن بازارها داشت. البته این حضور نیازمند ضرورت ها و الزامات خاص در بازارهای بین المللی و مستلزم آشنا بودن با قواعد بازی و اصول حاکم بر اقتصاد دنیا است.اصطلاحاً برای برداشت سهم خود، باید قواعد بازی را خوب بلد باشیم.

مناطق آزاد می توانند ضامن امنیت مرزی، دروازه صادرات و پنجره وارداتِ فن آوری، سرمایه و دانش خارجی باشند.

عمده مزیت های مناطق آزاد  نسبت به سرزمین اصلی

مزیت های هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است، من اگر بخواهم در خصوص ارس صحبت کنم باید اشاره کنم که ما در حوزه صنعت و کشاورزی و علی الخصوص کشاورزی و کشت گلخانه ای هیدروپونیک، پیشرو هستیم.

یک سری مزایای عمومی برای کل مناطق آزاد وجود دارد،  از جمله شرایط واگذاری زمین، یا مشوق ها، معافیت ها و... که همیشه محور بحث ها بوده که به نوبه خود ویژگی های قابل ملاحظه ای برای مناطق در مقایسه با سرزمین اصلی هستند.

یکی از ویژگی های خاص منطقه آزاد ارس، کشش و تعامل بین صنعت و ارس می باشد و اقدامات قابل توجهی در زمینه ایجاد زیرساخت و بستر مناسب برای سرمایه گذاری در بخش صنعت داشته است، موقعیت ژئواستراتژیک ارس، قرارگیری این منطقه در کریدورهای بین المللی حمل و نقل(6 کریدور) و قرارگیری در مسیر جاده ابریشم، همسایگی با کشورهای حوزه cis، بحث حمل و نقل ریلی، جاده ای دارا بودن تنها مرز زمینی ایران با اوراسیا، نزدیکی به بازارهای ترکیه و اروپا از یک سو و از سوی دیگر مزیت آب و هوایی و جاذبه های گردشگری و برخورداری از پشتیبانی شهر تبریز بعنوان قطب صنعتی کشور و دهها مزیت دیگری که در ارس وجود دارد را می توان نام برد.

مناطق آزاد ردیف و بودجه دولتی ندارند

در ابتدای ایجاد مناطق آزاد، این مناطق در نقاط مرزی و کم برخوردار ایجاد شده اند، مناطق آزاد در ابتدای تاسیس با اختیارات و منابع اندکی که در دست داشته اند سعی کرده اند زیرساخت هایی را ایجاد کنند. مناطق آزاد ردیف و بودجه دولتی ندارند و بصورت خودگردان طبق قوانین مناطق آزاد اداره می شوند ولی با این اوصاف الحق که مناطق توانسته اند کارنامه قابل قبول و مثبتی از خود ارائه کنند. بحث آشفتگی اقتصادی حال کشور، فقط مربوط به مناطق آزاد نیست بلکه در کل کشور با توجه به شرایط تحریم حاکم هست و می توان گفت عملکرد مناطق آزاد نشانگر موفقیت آنها نسبت به اقتصاد سرزمین اصلی است.

مقایسه مناطق آزاد ایران با مناطق آزاد سایر کشورها

نباید مناطق آزاد خودمان را با دیگر مناطق آزاد موفق دنیا مقایسه کنیم.شرایط حاکم بر مناطق آزاد ایران متفاوت تر از شرایط و قوانین مناطق آزاد دنیاست.ما می توانیم از تجارب برتر مناطق آزاد دنیا بعنوان تراز و الگو استفاده کنیم ولی قیاس با آنها درست نیست چون ما تحت تاثیر شرایط تحریم، فشارها و عدم انسجام سرزمین اصلی و عدم درک مشترک از مناطق آزاد هستیم.

نباید فراموش کنیم که بخشی از GDP کشور در این مناطق تحقق پیدا می‌کند. مناطق آزاد تجاری، مناطقی هستند که با هدف جذب سرماه گذار داخلی و خارجی، توسعه تولید در صنعت و کشاورزی، اشتغال و صادرات در نقاط بندری یا غیربندری کشورها برای انجام امور و فعالیت‌های تجاری ایجاد می شوند و از قوانین مخصوص به خود برای انجام فرایندهای تجاری بهره می‌برند. این مناطق مشمول برخی از قوانین خاص گمرکی و... نیستند. کسانی که طرح راه‌اندازی منطقه آزاد را مطرح و از آن حمایت می‌کردند، بر این اعتقاد بودند که تجارت آزاد بین‌المللی، بازی سودآوری است که برای همه کشورهای هم مرز رفاه به همراه آورد.

ما در منطقه آزاد ارس در تلاش هستیم همه اهداف را بطور متوازن جلو ببریم و آمارها و اذعان بازدیدکنندگان ارشد کشوری نیز نشان می دهد ارس تحقق عینی اقتصاد مقاومتی است.با در نظر گرفتن ضعف ها و قوت ها و همچنین فرصت ها و تهدیدها، می توان گفت ارس در جذب سرمایه گذاری، تولید، صادرات، اشتغال زایی و اقتصاد دانش بنیان موفق عمل کرده است اما هنوز در آغاز راه است.

نیاز هست قوانین مناطق آزاد، کامل اجرایی شود

لازمه بهره‌برداری از ظرفیت‌ مناطق آزاد، ایجاد زیرساخت‌هایی است که به مدیریت صحیح مناطق آزاد کمک می‌کنند و رشد و شکوفایی را در شهرهای مرزی و بنادر فراهم می‌سازند. مدیریت و برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری از مناطق آزاد اهمیت فراوانی در اثرگذاری آنها دارد.

مناطق آزاد یک کتاب قانون مترقی دارد که متاسفانه بیشتر قوانین آن اجرایی نشده است. و بر اساس همان کتاب قانون، تصمیم گیر در هر منطقه مدیرعامل آن منطقه است. اگر این امکان در مناطق آزاد فراهم شود که قانون خودشان در آن پیاده شود تاثیر بسزایی در میزان سرمایه گذاری و رشد اقتصادی آن خواهد داشت. مناطق آزاد می توانند بعنوان نماینده کشور در تعاملات بین المللی، سهم موثری داشته باشند و بهمین خاطر صادرات، استاندارد و کیفیت جزو سرلوحه های کاری منطقه آزاد ارس می باشد. یکی از راه های نجات کشور، صادرات محور بودن رویکردهاست.

تخفیف ۳۰ درصدی در واگذاری زمین به شرکت‌های دانش‌بنیان

منطقه آزاد ارس از طریق تشکیل شورای فناوری، حمایت مالی، ارائه تسهیلات کم بهره و تسهیلات اعتباری از طریق صندوق رشد از شرکت‌های نوپا و دانش بنیان حمایت می‌کند.

همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان همچنین می‌توانند از خدمات صدور مجوز فعالیت اقتصادی به‌صورت صد در صد رایگان، ۵۰ درصد تخفیف در اجاره پاساژ‌های صنعتی و ۵۰ درصد تخفیف در عوارض عمران شهری و نیز تخفیف در خرید زمین بهره‌مند شوند.

تخصیص دفاتر و سوله های آماده، ارائه وام های با کارمزد پایین از طریق صندوق پژوهش ارس و مشارکت در سرمایه گذاری طرح های خطرپذیر بخشی از تسهیلات ارائه شده از سوی سازمان منطقه آزاد ارس برای شرکت های دانش بنیان و فنآور در ارس می با شد و این سازمان در ارائه تسهیلات مبدا دانشگاهی و طرح های دانش بنیان محدودیتی ندارد.

چالش های پیش روی مناطق

1)  عدم درک ترمودینامیکی مناطق آزاد در مراکز تصمیم گیر کشور

2) عدم اجرای ماده 65 قانون مناطق آزاد (عدم تفویض اختیار ارگان های دولتی به مدیرعامل منطقه علیرغم نص صریح قانون)

3) تسری تصمیمات سرزمین اصلی به مناطق آزا بر خلاف قوانین مختص مناطق آزاد

4) عدم انجام مبادلات مالی بعلت محدودیت های  FATF

5) بسته بودن مرزها بخاطر شرایط حاصل از شیوع اپیدمی کرونا

6) عدم وجود بانک های خارجی در مناطق آزاد بخاطر مشکلات مبادلات ارزی

7) چابک و منعطف نبودن ساختار سازمانی مناطق آزاد و ضرورت اصلاح آنها

عمده مشکلات فعالین اقتصادی ارس

در شرایط فعلی و با توجه به شرایط کمبود ارزی کشور، فعالین اقتصادی مشکلات عدیده ای دارند از آن جمله:

1) عدم تخصیص به موقع ارز به تولید کنندگان برای واردات مواد اولیه و تجهیزات و ماشین آلات خط تولید

2) طولانی بودن فرآیند و بروکراسی تسویه حساب ارزی

3) لزوم افتتاح حساب ارزی و سپرده گذاری 35 درصد برای فعالیت های اصناف علیرغم ثبت سفارش و عدم استفاده از تسهیلات بانکی

4) محدودیت های استفاده از ارز آزاد و پیچیدگی تهاتر ارزی در خارج از کشور بین واردکنندگان و صادرکنندگان

از مواردی است که می توان به آن اشاره کرد.

دلایل کم‌رونق شدن بازار در سال 99

در ۶ ماهه اول امسال هنوز ثبت سفارش اعلام نشده بود و تاخیر در باز شدن ثبت سفارش، افزایش قیمت دلار، کاهش مسافر به دلیل شیوع ویروس کرونا، بسته شدن مرزها، افزایش قیمت کالا‌ها به دلیل افزایش قیمت دلار، افزایش هزینه‌های بالاسری و کاهش قدرت خرید مردم مشکلاتی را برای اصناف در منطقه آزاد ارس نیز ایجاد کرده بود که با تدابیر مدیرعامل سازمان و شورای تامین ویژ[ منطقه آزاد ارس موضوع تحت مدیریت درآمده است بطوریکه اصناف توانسته اند به فعالیت خود ادامه دهند.

افزایش سرمایه‌گذاری‌ در ارس

بررسی داده ها نشان مید هد که منطقه آزاد ارس در جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی رشد خوبی داشته است. میزان سرمایه‌گذاری تحقق یافته د در ۶ ماهه اول سال ۹۹ نسبت به ۶ ماهه اول سال گذشته ۸۱ درصد رشد داشته است که رشد بسیار خوبی را نشان می‌دهد.

هدفی که ما در سال 98 برای جذب سرمایه گذاری در نظر گرفته بودیم 14949 میلیارد ریال بود.این در حالی است که ارزش سرمایه گذاری داخلی تحقق یافته در کل سال ۹۸ معادل ۱۸۱۰۲ میلیارد ریال بوده و در ۶ ماهه اول سال ۹۸ برابر ۱۲۰۹۴ میلیارد ریال بوده است این درحالی است که ارزش سرمایه گذاری داخلی تحقق یافته در ۶ ماهه اول سال ۹۹ برابر ۲۱۸۹۲ میلیارد ریال بوده است.

میزان سرمایه گذاری خارجی در ۶ ماهه اول سال ۹۸ برابر ۱۴ میلیون دلار بوده است که در ۶ ماهه اول سال ۹۹ به ۲۵ میلیون دلار رسیده است. به این ترتیب در سال ۹۹ نسبت به سال گذشته با ۷۸ درصد رشد در سرمایه‌گذاری خارجی در منطقه آزاد ارس مواجه هستیم و این نشان می دهد ما در جذب سرمایه گذاری موفق بوده ایم و در بین مناطق آزاد کشور عملکرد بهتری داشته ایم که خروجی آن نیز در افزایش صادرات و اشتغالزایی خود را نشان می دهد.

مهمترین برنامه‌های تولـــیدی و سرمایه گذاری اخیـــــر در ارس

هم اکنون تعداد ۲۰۹ واحد تولیدی در حال نصب و تکمیل سوله و کارگاه‌های تولیدی خود هستند. در ۶ ماهه اول امسال 19 واحد تولیدی در شهریورماه طی هفته دولت و افتتاح های ریاست جمهوری وارد چرخه صنعت و تولید در ارس شده‌اند که با افتتاح آن‌ها بالغ بر ۱۲۶۹ نفر شغل ایجاد شده است.

تولید خودرو سواری، احداث گلخانه 84 هکتاری، احداث باغ مکانیزه 270 هکتاری، کارخانه تولید ژلاتین و احداث فاز 2 کارخانه فولاد آذرآبادگان جزو مهمترین پروژه های سرمایه گذاری ارس در حال حاضر است.

در بهمن ماه سال جاری نیز انشا ا.. شاهد افتتاح 16 طرح جدید با سرمایه گذاری 8 هزار و 970 میلیارد ریال و اشتغالزایی مستقیم 405 نفر خواهیم بود.

صادرات انجام شده در ارس در شش ماهه اول سال

در طول شش ماهه اول سال ما صادرات 240 میلیون دلاری شامل خشکبار، صیفیجات گلخانه ای، قیر، مصنوعات پلاستیکی، جامبوبگ و تسمه پروپیلن، کیسه پلی پروپلینی، نخ پلی استر، هیدورکربن، شمش فولادی و انواع ماشین الات خط تولید داشته ایم که عمده این محصولات به کشورهای آذربایجان، ترکیه، عراق، قزاقستان، افغانستان، امارات متحده عربی، ارمنستان، جمهوری چک و ازبکستان صادر شده است.

نقش مناطق آزاد در شرایط تحریم

مناطق آزاد با تحقق عینی اقتصاد مقاومتی و تمرکز بر افزایش صادرات می توانند اثر تحریم را با افزایش ارزآوری کاهش دهند.

از سوی دیگر با جهش تولید نیز نیاز وارداتی کشور را در حد وسع و توان خود برآورده می کنند. بسیاری از تولیداتی که در مناطق آزاد انجام می‌شود از دو ویژگی مهم بخشودگی‌های مالیاتی و ورود مواد اولیه، ماشین‌آلات و تجهیزات بهره می‌برند؛ این عوامل، قیمت محصول تولید شده را در منطقه کاهش می‌دهد و به عبارتی هزینه سرمایه ثابت در مناطق آزاد را کاهش می‌دهد که در قیمت تمام‌شده محصول قطعا اثرگذار است، پس از این منظر نیز محصولات با کیفی تولید شده در مناطق آزاد توان رقابت با محصولات مشابه خارجی را دارند.